Αρχική » Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής » Πολυέλεοι » CD » CD 1ο

CD 1ο

ΛΟΓΟΝ ΑΓΑΘΟΝ ΠΕΤΡΟΥ ΜΠΕΡΕΚΕΤΗ

Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής - Πολυέλεοι

1 CD (ΜΠ 01)
Διάρκεια: 78´.01´´
Ηχογράφηση: Ιανουάριος 1992
Ψάλλει: Μητροπολίτης Νικόδημος Βαλληνδράς

Αθήνα 2013, ISBN 978-960-8009-40-0

Σχολιασμός

Ο πρώτος από τους δημοσιευόμενους εδώ Πολυελέους Λόγον αγαθόν ηχ δ´ (CD 1ο) είναι σύνθεση του Πέτρου Μπερεκέτη (ακμή περ. 1680-1710/1715). Πρόκειται για τον μεγαλύτερο, μαζί με τον Πέτρο τον Πελοποννήσιο, εκκλησιαστικό συνθέτη μετά την ´Άλωση. Η σημασία του δεν εξαίρεται μόνο για τον μεγάλο όγκο της συνθετικής του παραγωγής (αποκλειστικά μέλη της Παπαδικής), αλλά, κυρίως, για τον ριζοσπαστισμό και την πρωτοτυπία του και, επιπλέον, για τον βαθύτατο «λαϊκό» χαρακτήρα του ´Έργου του. Με το σύνολο του έργου του επινόησε, και επέβαλε, μια νέα, ηδύφωνη ασματική παράδοση, η οποία κυριάρχησε σ’ ολόκληρο τον Ορθόδοξο ελληνικό χώρο επί έναν και πλέον αιώνα. Η συμβολή του στην ανανέωση πολλών επιμέρους μουσικών ειδών υπήρξε ριζοσπαστική και θεμελιώδης. 1) Καλλιέργησε, με εξαιρετικά έντεχνο και κλασικό τρόπο, το νέο είδος των Καλοφωνικών Ειρμών (τόσο που να ονομασθεί «πατήρ των Καλοφωνικών Ειρμών»). 2) Ανανέωσε ριζικά το έντεχνο επίσης είδος των Καλοφωνικών Θεοτοκίων και Μαθημάτων, μελοποιώντας, στον τομέα των οκτάηχων, δύο πραγματικά αριστουργήματα, το Θεοτόκε Παρθένε και το Ψάλλοντές σου τον τόκον («Οκτάηχα», CD 3ο και 4ο, 5ο και 6ο). 3) Διαμόρφωσε τον οριστικό νέο τύπο των Πολυελέων (με τα γνωστά καλοφωνικά Τριαδικά και Θεοτοκία στο τέλος) και εισήγαγε τον σύντομο, «συνοπτικό» τύπο, ο οποίος επικράτησε οριστικά στην επόμενη μεγάλη περίοδο ακμής (1770-1820). 4) Ολοκλήρωσε, και επέβαλε επίσης, τον νέο τύπο των σύντομων Δοξολογιών (ο οποίος έκανε δειλά τη εμφάνισή του στις αρχές του 17ου αι.). 5) Τέλος, έχει μελοποιήσει, κατά τρόπον ευφάνταστο και μοναδικό στην ιστορία της μουσικής, ένα Χερουβικό και ένα Κοινωνικό, τα οποία ψάλλονται με τους ίδιους μουσικούς χαρακτήρες «και στους οκτώ ήχους», συνθέματα απαράμιλλης δεξιοτεχνίας και έμπνευσης («Οκτάηχα», CD 7ο και 8ο). Η απλή και μόνο παράθεση των δεδομένων αυτών δείχνει το εύρος και τον ριζοσπαστισμό της μουσικής ιδιοφυϊας του Πέτρου Μπερεκέτη, ο οποίος αναδεικνύεται σε έναν από τους πιο σημαντικούς φορείς της αυτόχθονης, νεοελληνικής νεωτερικότητας.

Τέσσερεις (4) είναι, στο σύνολό τους, οι Πολυέλεοι τους οποίους έχει συνθέσει, κατά τη χειρόγραφη παράδοση, ο Πέτρος Μπερεκέτης. Ο πρώτος είναι ο καινότροπος Δούλοι Κύριον ηχ α´, με τις χαρακτηριστικές ενδείξεις στα χειρόγραφα «συνοπτικός και ηδύτατος», «σύντομος και τερπνός» (η τυπική μορφή Πολυελέου που θα επικρατήσει οριστικά στην επόμενη μεγάλη περίοδο ακμής). Ο δεύτερος είναι ο ίδιος πολυέλεος Δούλοι Κύριον σε ήχο πλ δ´, επίσης με τις χειρόγραφες ενδείξεις «ηδύς», «έντεχνος και ηδύτατος», «ωραίος τε και πανευφρόσυνος», από τα πιο ενδιαφέροντα μέλη του Πέτρου Μπερεκέτη. Ο τρίτος είναι ο γνωστός ως β´ στάση Εξομολογείσθε τω Κυρίω ηχ πλ β´νενανώ, με την ένδειξη σε ορισμένα χειρόγραφα ότι «εκαλλωπίσθη παρά Πέτρου Μπερεκέτη». Ο τέταρτος, και τελευταίος, είναι ο Θεομητορικός Λόγον αγαθόν ηχ δ´Άγια (ο μόνος δημοσιευμένος, Ταμείον Ανθολογίας, Κων/πολη 1834, τόμ. Α´, σ. 181-203, και Πανδέκτη, Κων/πολη 1850, τόμ. Β´, σ. 222-47· όλοι ωστόσο μεταγραμμένοι και από τον Γρηγόριο, Εθν. Βιβλ. της Ελλάδος, ΜΠΤ αρ. χφ 744, φ 1r-75v, έτος μεταγραφής 1817, και από τον Χουρμούζιο ΜΠΤ αρ. χφ 712, φ 1r-28v, έτος μεταγραφής 1837).

Ο τελευταίος από τους προηγούμενους, και δημοσιευόμενος εδώ (CD 1ο), πολυέλεος Λόγον αγαθόν ηχ δ´ Άγια είναι από τους πιο ενδιαφέροντες, γενικότερα, του είδους, τόσο για την πρωτοτυπία της μορφής όσο και της σύνθεσης. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, οι Στίχοι του Ψαλμικού κειμένου (Ψαλμός μδ´44) συμπλέκονται με ειδικούς εγκωμιαστικούς Χαιρετισμούς προς την Παναγία, οι περισσότεροι από τους οποίους αντλούνται από την μεγάλη δεξαμενή των θεομητορικών ύμνων. Δημιουργείται έτσι ένα πρωτότυπο ποιητικότατο κείμενο, υμνητικό και εγκωμιαστικό, το οποίο αποτυπώνει (και αυτό) την ειδική διάθεση του Μπερεκέτη για ύμνηση και δοξολόγηση της Παναγίας (βλ. και το οκτάηχο Θεοτόκε Παρθένε, το Ψάλλοντές σου τον τόκον, τους Καλοφωνικούς του Ειρμούς, και πολλά άλλα), και το οποίο έχει ως εξής: Λόγον αγαθόν, αλληλούια. Εξηρεύξατο η καρδία μου λόγον αγαθόν. Χαίρε, παντάνασσα πανύμνητε, μήτηρ Χριστού του Θεού. Αλληλούια. || Λέγω εγώ τα έργα μου τω βασιλεί. Χαίρε, βασίλισσα των αγγέλων, δέσποινα του κόσμου. Αλληλούια. || Η γλώσσα μου κάλαμος γραμματέως οξυγράφου. Χαίρε, των προφητών το κήρυγμα, πατριαρχών η δόξα. Αλληλούια. || Ωραίος κάλλει παρά τους υιούς των ανθρώπων. Χαίρε, αγνή Παρθένε, θεόνυμφε δέσποινα. Αλληλούια. || Εξεχύθη χάρις εν χείλεσί σου. Χαίρε, άσπιλε, αμόλυντε, άφθορε Παναγία. Αλληλούια. || Δια τούτο ευλόγησέ σε ο θεός εις τον αιώνα. Χαίρε, η των απηλπισμένων η ελπίς και των πολεμουμένων βοήθεια. Αλληλούια. || Περίζωσαι την ρομφαίαν σου επί τον μηρόν σου, δυνατέ. Χαίρε, κεχαριτωμένη μετά σού ο Κύριος και δια σού μεθ’ ημών. Αλληλούια. || Τη ωραιότητί σου και τω κάλλει σου. Χαίρε, ευλογημένη συ εν γυναιξί και ευλογημένος ο καρπός της κοιλίας σου. Αλληλούια. || Και έντεινον και κατευοδού και βασίλευε. Χαίρε, παρθένε θεοτόκε εν γυναιξί ευλογημένη. Άλληλούια. || Ένεκεν αληθείας και πραότητος και δικαιοσύνης. Χαίρε, Μαρία κυρία πάντων ημών ο Κύριος μετά σού των δυνάμεων. Αλληλούια. || Έλαιον αγαλλιάσεως παρά τους μετόχους σου. Χαίρε, Μαρία Κυρία πάντων ημών. Χαίρε, μήτηρ της ζωής. Αλληλούια. || Περιβεβλημένη, πεποικιλμένη. Χαίρε, άχραντε Θεοτόκε, ότι σωτήρα έτεκες των ψυχών ημών. Αλληλούια. || Άκουσον, θύγατερ, και ίδε και κλίνον το ους σου. Χαίρε, παράδεισε αγιότατε. Χαίρε νύμφη ανύμφευτε. Αλληλούια. || Και επιλάθου του λαού σου και του οίκου του πατρός σου. Χαίρε, αγία αγίων μείζων. Χαίρε, νύμφη ανύμφευτε. Αλληλούια. || Το πρόσωπόν σου λιτανεύσουσιν οι πλούσιοι του λαού. Παναγία παρθένε, επάκουσον της φωνής του αχρείου οικέτου σου. Στεναγμούς της καρδίας προσφέρειν σοι αενάως ευόδωσον δέσποινα. Αλληλούια. || Μνησθήσομαι του ονόματός σου εν πάση γενεά και γενεά. Παναγία παρθένε, θεόνυμφε, την οικτράν λειτουργίαν μου πρόσδεξαι και θεώ τω ευσπλάχνω προσάγαγε, όπως χαίρων δοξάζω, πανάμωμε. Αλληλούια. || Δόξα. Δόξα σοι ο εν Τριάδι υμνούμενος. || Και νυν. Τας δεήσεις των δούλων σου. || Αλληλούια. Στο πρωτότυπο αυτό κείμενο διαπιστώνεται εξίσου και μια πρωτότυπη μουσική επένδυση. Από την επιλογή του δ´ήχου, στη δυναμική εκδοχή του Άγια, ως τις εκάστοτε επιμέρους νεωτερικές και αρμόδιες μουσικές φράσεις, καθώς και στο σύνολο υμνητικό και δοξαστικό ηχοχρωματικό άκουσμα. Ένα μέλος γενικότερα, στο οποίο συνδυάζεται εξαίρετα η αριστοτεχνική χρήση του προηγούμενου ιστορικού μουσικού υλικού με τη λαμπρή νεωτερική διατύπωση. Ίσως και γι’ αυτούς τους λόγους, είναι ένας Πολυέλεος που αποτέλεσε πρότυπο για πολλούς άλλους μεταγενέστερους.


Ηχογράφηση και Ερμηνεία

Η ηχογράφηση και η ερμηνεία του Πολυελέου αυτού από τον μητροπολίτη Νικόδημο Βαλληνδρά (2008) αποτελεί, μέσα στη γενικότερη στόχευση της ιστορικής και φιλολογικής Σειράς των «Μνημείων», αλλά και μέσα στη χύδην σύγχρονη ερμηνευτική προσέγγιση πολλών ιστορικών μελών, πολυτιμότατη παρακαταθήκη. Δεν είναι μόνο τα τεχνικά δεδομένα της ερμηνείας, η ισοσθενής εκφορά, η διαστηματική πιστότητα και ακρίβεια, η περεπόμενη επίσης πιστότητα και ακρίβεια των εσωτερικών χρωματικών εναλλαγών, η εκπληκτική απόδοση των επιμέρους ποιοτικών χαρακτήρων, και πολλά άλλα, είναι κυρίως το ψυχικό αποτύπωμα που καταγράφεται, βιωματικό, ανεπιτήδευτο, βαθύτατα αληθινό και αυθεντικό (στοιχεία που τόσο απουσιάζουν σήμερα από τη χορωδιακή και την άλλη νέο-παραδοσιακή εκτέλεση των παλαιών μελών). Από την άποψη αυτή, η παρούσα ερμηνεία στο συγκεκριμένο αυτό μέλος αποτελεί μοναδική ιστορική και αισθητική εμπειρία, ταυτόχρονα δείγμα και υπόδειγμα απόδοσης παλαιών εκκλησιαστικών μελών.

Και πρώτα, και ειδικότερα, η ερμηνεία του μητροπολίτου Νικοδήμου Βαλληνδρά στον Πολυέλεο του Πέτρου Μπερεκέτη (ηχογράφηση Ιανουάριος 1992) πραγματοποιείται από την παλαιότυπη έκδοση της «Πανδέκτης» (Κων/πολη 1850/1851, η πρώτη έκδοση του Πολυελέου «Ταμείον Ανθολογίας», Κων/πολη 1834). Στην ερμηνεία αυτή εξαίρεται ιδιαίτερα η κατά το ήθος και ύφος απόδοση του μέλους, η πεποικιλμένη διατύπωση κατά τη λιτή και λαμπρή απόδοση (όπου πρέπει και όπως πρέπει) των ποιοτικών χαρακτήρων, η σταθερή και ισοσθενής εκφορά, ο έγχρονος βηματισμός και πάνω απ’όλα το ηγεμονικό και υψήγορον της εκφράσεως. Με το τελευταίο πρέπει να συνδυασθεί επίσης και το ανάλογο δοξαστικό και χαρμόσυνο ύφος, εξωστρεφές και εκκλησιαστικό ταυτόχρονα, που ανταποκρίνεται άριστα στον δοξαστικό και υμνητικό χαρτακτήρα του μέλους. Στοιχεία όλα τα οποία συνδυάζουν την ενδεδειγμένη προσήλωση στο εγγεγραμμένο μουσικό κείμενο (και επομένως στην καλλιτεχνική βούληση του συνθέτη), και, ταυτόχρονα, την ελευθερία και το εύρος του ερμηνευτικού ηχοχρώματος της προφορικής παράδοσης. Και εδώ ένα υπόδειγμα ορθής ιστορικής απόδοσης παλαιών, «νεκρών» σήμερα εκκλησιαστικών μελών.

Λόγον αγαθόν ηχ δ΄ Άγια Πέτρου Μπερεκέτη

Κατέβασμα
Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο