Αρχική » Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής » Οκτάηχα Μέλη και Συστήματα » CD » CD 18ο & 19ο

CD 18ο & 19ο

ΧΕΡΟΥΒΙΚΑ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΦΩΚΑΕΩΣ (1851)

Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής - Οκτάηχα Μέλη και Συστήματα Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής - Οκτάηχα Μέλη και Συστήματα

Set 2 CD (ΜΟ 18 - ΜΟ 19)
Διάρκεια: 40'.17'' και 38'.42''
Ηχογράφηση: Ιούνιος 2001
Ψάλλει: Πατήρ Γεώργιος Τσέτσης

Ένθετο Βιβλίο 100 σελ.
Αθήνα 2004, ISBN 960-8009-24-3

Σχολιασμός

Τα οκτώ κατ’ ήχον Χερουβικά του Θεοδώρου Φωκαέως (CD 18o και 19o) παρουσιάζονται σήμερα από τα πιο χρηστικά, και γι’ αυτό από τα πιο ενδιαφέροντα, μαθήματα του είδους. Νεωτερικά για την εποχή τους (σε διαφορετική κατεύθυνση από άλλα αντίστοιχα των Πατριαρχικών ψαλτών και δασκάλων) και σε σύντομη μορφή, ανταποκρίνονται καίρια στο εκσυγχρονιστικό και ανανεωτικό πνεύμα του α΄ μισού του 19ου αι., αλλά και στις γενικότερες, ανοικτές αναζητήσεις των εκκλησιαστικών μουσικών του καιρού του. Ειδικότερα, ο Θεόδωρος Φωκαεύς εγκαινιάζει, και εμπλουτίζει δραστικά, το ψαλτικό μουσικό ιδίωμα, κυρίως στα παπαδικά μέλη, με αστικά “εξωτερικά” στοιχεία, πράγμα που προσδίδει στα μέλη αυτά χαρακτήρα περισσότερο εξωστρεφή και ανάλαφρο. Τα διακριτικά αυτά είναι ιδιαιτέρως εμφανή σε όλες του τις συνθέσεις. O Φωκαεύς έχει συνθέσει δύο στάσεις Χερουβικών: τα κανονικά των Κυριακών αργά και μια δεύτερη στάση σύντομα της Εβδομάδος. Από αυτά, τα σύντομα Χερουβικά της Εβδομάδος, για τα οποία ο λόγος εδώ, είναι εκείνα που έχουν επικρατήσει έως σήμερα στην ψαλτική παράδοση. Έχουν πρωτοδημοσιευθεί από τον ίδιο στη γνωστή πολυμιγή και πολυώνυμη Ανθολογία του Μουσική Μέλισσα (Κων/πολη 1848). Η δημοσίευση των Χερουβικών (και των δύο στάσεων, επίσης των Κοινωνικών των Κυριακών και ορισμένων άλλων μελών) του Φωκαέα στη “Συλλογή” του Γεωργίου Πρωγάκη (Κων/πολη 1909/1910) σηματοδοτεί την αποδοχή του εκκλησιαστικού αυτού συνθέτη από το παραδοσιακό Πατριαρχικό περιβάλλον (λόγω ακριβώς του “εξωτερικού” χαρακτήρα των μελών του δεν επιτρεπόταν αυτά να ψάλλονται προηγουμένως στον Πατριαρχικό ναό), ενώ αντίθετα το Άγιον Όρος ήταν ο φυσικός χώρος για μια μουσική με έντονα εκφραστικά στοιχεία λαϊκότητας (γι’ αυτό και τα μέλη του υιοθετήθηκαν εκεί από πολύ ενωρίς). Πέρα από τον “εξωτερικό” χαρακτήρα και το ανάλογο ύφος των Χερουβικών, γενικότερο, όπως ειπώθηκε, διακριτικό των συνθέσεων του Φωκαέα, για τα συγκεκριμένα αυτά παπαδικά μέλη ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και ορισμένα άλλα ειδικά συνθετικά και δομικά στοιχεία. Καταρχήν, η σύντομη μορφή, καθώς τα Χερουβικά αυτά γράφτηκαν για μέρες καθημερινές και ανεπίσημες, αν και στη συνέχεια (ιδίως σήμερα) πήραν θέση επίσημων στις Κυριακάτικες και στις άλλες πανηγυρικές Ακολουθίες. Υπηρετώντας τον στόχο αυτόν, οι μουσικές γραμμές και φράσεις είναι παντού συνεπτυγμένες, σε ορισμένα μάλιστα σημεία ιδιαίτερα αισθητά, αν ληφθεί υπόψη η ως τότε εξαιρετικά αναλυτική συνθετική πρακτική. Η συντομευμένη μορφή είναι ακριβώς ένα από τα δεδομένα (το δεύτερο μετά τον “εξωτερικό” χαρακτήρα) που εντάσσει τα Χερουβικά αυτά στο ανανεωτικό και εκσυγχρονιστικό πνεύμα της εποχής.

Αλλά και στα επιμέρους μέλη είναι χρήσιμοι ορισμένοι σχολιασμοί (κυρίως για στοιχεία με ιδιόσημη εκφραστική πρωτοτυπία). Του α΄ ήχου το Χερουβικό είναι μέλος λιτό που διανθίζεται ωστόσο με εκφραστική κάθοδο στον κάτω Κε για το μυστικώς, αντιφωνική έμφαση στον άνω Πα για το πάσαν, αλλά και εξαιρετικά συντομευμένη διατύπωση στο Τριάδι (σε ισχυρή αντίθεση με τη μεταγενέστερη και σύγχρονη πρακτική). Του β΄ ήχου είναι μελικά περισσότερο παραδοσιακό, με κλασικές (πάντοτε συνεπτυγμένες) φράσεις, που οδεύει κινούμενο στην τονική του ήχου αυτού (τον Δι) επιστρατεύοντας χρωματικές (πλ β') και διατονικές μετατροπίες (στο τη ζωοποιώ Τριάδι). Του γ΄ ήχου είναι, αντίθετα, περισσότερο επιτηδευμένο με αλλεπάλληλες, εναλλασσόμενες μετατροπίες (διατονικές - χρωματικές - εναρμόνιες) με τέτοια πυκνότητα που οδηγεί στην εκζήτηση. Του δ΄ ήχου είναι μελισμένο στην τονική του Δι (Άγια), γύρω από τον οποίο στρέφεται συνεχώς, με χρήση (προς το απλούστερο) τυπικού υλικού και ανάλογων καταλήξεων-φράσεων. Του πλ α΄ είναι ένα κλασικό, για την περίπτωση, μέλος, εύηχο και ωραίο, με ομαλή πλοκή και ανέλιξη, και εδώ με κάθοδο στον κάτω Κε για το μυστικώς, αντιφωνική έμφαση στον άνω Πα για το πάσαν την βιοτικήν, αλλά και με περισσότερο αναλυτικό και ανεπτυγμένο το Τριάδι. Στο ίδιο συνθετικό σκεπτικό κινείται και το Χερουβικό του πλ β΄, δηλαδή με κάθοδο στον κάτω Δι για το μυστικώς, με εναρμόνια υψίτονη διατύπωση στο πάσαν την βιοτικήν, το ίδιο και στο Τριάδι. Του βαρύ είναι επίσης ένα ωραίο και περίτεχνο μέλος, σε χρωματική κλίμακα (παράδοση γενικότερα της Πόλης, όπως και αλλού έχει ειπωθεί) με πολλές επιμέρους μελισματικές επιτηδεύσεις. Τέλος, του πλ δ΄ στοιχείται στα προηγούμενα, στο ύφος και στη συνθετική πλοκή, με τις τυπικές γραμμές του ήχου αυτού, νεωτερικά ωστόσο επεξεργασμένες και δύο επίσης παρεμβαλλόμενες χρωματικές θέσεις, στο μυστικώς (με κάθοδο και πάλι στον κάτω Δι) και στο Τριάδι (σε ολόκληρη, εκτενή φράση). Η σύντομη διάρκεια, τα εξωτερικά νεωτερικά στοιχεία, η συχνή χρωματική ποικιλία, αλλά και η διατήρηση σε όλους τους ήχους του κλασικού μελισματικού τοπίου επέβαλαν στην ψαλτική παράδοση, σιγά-σιγά, τα οκτώ αυτά κατ’ ήχον σύντομα Χερουβικά της Εβδομάδας του Θεοδώρου Φωκαέα και μάλιστα ως Χερουβικά των Κυριακών και άλλων επισήμων εορτών. Από την άποψη αυτή, πρέπει να χαρακτηρισθούν και ως μέλη προδρομικά μιας εποχής περισσότερο ανοικτής και εξωστρεφούς (όπως η σημερινή). Έτσι, εξηγείται ευκολότερα η σύγχρονη ψαλτική αποδοχή και δημοφιλία.

Τα κατ’ ήχον σύντομα Χερουβικά του Φωκαέα ψάλλει εδώ (όπως άλλωστε και τα Κοινωνικά των Κυριακών του ίδιου, CD αρ. 20 & 21) ο Μέγας Πρωτοπρεσβύτερος του Oικουμενικού Πατριαρχείου πατήρ Γεώργιος Τσέτσης, ηδύφωνος πατριαρχικός ιερωμένος και ψάλτης (ηχογράφηση Ιούνιος 2001). Τα μέλη όλα εκτελούνται από τη Μουσική Συλλογή του Γεωργίου Πρωγάκη. Η παρούσα ερμηνεία των Χερουβικών αυτών στηρίζεται (όπως και η ερμηνεία των Κοινωνικών) όχι μόνο στην ανεπανάληπτη εμπειρία του Πατριαρχικού μουσικού βιώματος, αλλά και στην αντίστοιχη βιωματική αίσθηση της ευρύτερης Κωνσταντινούπολης, όπως επίσης στην ισχυρή και έλλογη (κυρίως) προσωπική αντίληψη και ιδιοσημία. Επί της ουσίας, πρόκειται για ερμηνευτική κατάθεση που υπερβαίνει μιαν απλή ψαλτική εκτέλεση, με έντονα αποτυπωμένα όλα τα προηγούμενα στοιχεία. Το σπουδαιότερο, στην συγκεκριμένη περίπτωση, είναι η εξαιρετικά εξατομικευμένη ερμηνευτική άποψη, χωρίς επιτηδεύσεις και περιττούς υποκειμενισμούς, έντεχνη ωστόσο και μεστή, αναλυτική, πεποικιλμένη (μέσα στους κλασικούς ερμηνευτικούς κανόνες της τέχνης αυτής), με την αναγκαία παντού διαστηματική και χρωματική ακρίβεια, τον αρμόδιο χρόνο και ρυθμό, το ύφος, την έκφραση. Το ερμηνευτικό αυτό αποτύπωμα ανταποκρίνεται άριστα στην ουσία των συγκεκριμένων μελών. Έτσι, οι εκτελέσεις αυτές του πατρός Γεωργίου Τσέτση δεν ανυψώνουν μόνο την ψαλτική σε έντεχνη υψηλή δημιουργία, αλλά αποτελούν ταυτόχρονα (και εδώ) ένα κλασικό δείγμα ερμηνείας, μάλιστα σε μέλη που ο αργός, παπαδικός τους χαρακτήρας εύκολα οδηγεί (και παρασύρει) σε διασταλτικούς και επιτηδευμένους εκτελεστικούς αυτοσχεδιασμούς. Ειδικότερα σήμερα, που τα σύντομα αυτά Χερουβικά του Φωκαέα βρίσκονται σε αυξημένη επικαιρότητα (ψάλλονται συχνά στον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο, στο Άγιον Όρος, ακόμη, τώρα πια, και στον Πατριαρχικό ναό), μια παρόμοια ερμηνευτική κατάθεση προβάλλει απολύτως χρηστική και ενδιαφέρουσα. Oι ερμηνείες των Χερουβικών αυτών (όπως και εκείνες των Κοινωνικών), καθώς διαφοροποιούνται αισθητά από τις αντίστοιχες της σύγχρονης (Ελλαδικής κυρίως) ψαλτικής πραγματικότητας, καταδεικνύουν γενικότερα τη δραστική σημασία της πατριαρχικής ερμηνευτικής παράδοσης, ακόμη και σε μέλη που δεν έχουν ψαλτική θητεία στον Πατριαρχικό ναό και δεν έχουν σμιλευθεί στην πράξη από τη μεγάλη χορεία των πατριαρχικών πρωτοψαλτών και λαμπαδαρίων. Από την άποψη αυτή, και η παρούσα ηχογράφηση θα διατηρήσει και στο μέλλον ακέραιη την ιστορική και ερμηνευτική της σημασία.

Κατέβασμα
Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο