ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΕΚΤΗ
Δοξαστικά Ιακώβου Πρωτοψάλτου (Σύνθεση 1794/1795) Μέρος Α'
1 CD (ΜΑ 06)
Διάρκεια: 67' 40'
Ηχογράφηση: 1984-1988
Ψάλλει:
Πατήρ Διονύσιος Φιρφιρής
Βιβλίο 144 σελίδες [Μέλη και Ηχογραφικά δεδομένα - Το Δοξαστάριο του Ιακώβου - Ερμηνεία - Επιμέρους Σχολιασμοί - Πατήρ Διονύσιος Φιρφιρής - Ιάκωβος πρωτοψάλτης - Τα Μουσικά Κείμενα - Περιεχόμενα Σώματος Δοξαστικών Ιακώβου - Περιεχόμενα Ανθολογιών]
Αθήνα 1999, ISBN 960-8009-08-1
Περιεχόμενα
- Σήμερον προέρχεται ηχ πλ β΄. Δόξα και Νυν Αίνων της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού. 8'.28''.
- Τον υιόν της βροντής ηχ β΄. Δόξα του Εσπερινού Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου. 16'.41''.
- Αναπεσών εν τω στήθει ηχ δ΄ Πα. Δόξα της Λιτής Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου. 10'.50''.
- Όπου επισκιάσει ηχ πλ α΄. Δόξα των Αίνων Σύναξης Αρχαγγέλων. 10'.05''.
- Ότε καιρός της επί γης ηχ πλ β΄. Δόξα των Αίνων των Χριστουγέννων. 12'.41''.
- Προς την φωνήν του βοώντος ηχ πλ δ΄. Δόξα και Νυν Α΄ Ώρας Θεοφανείων. 10'.54''.
Σχολιασμός
Στην Έκτη Ανθολογία περιέχονται έξι (6) δοξαστικά. Η επιλογή έχει γίνει από το σύνολο των 121 δοξαστικών που περιέχονται, με τη σειρά τους, στους 22 ήδη δημοσιευμένους (Σώμα Τρίτο) ψηφιακούς δίσκους. Τα κριτήρια της επιλογής υπήρξαν πολλαπλά: ο τρόπος ερμηνείας (κυρίως), η εκπροσώπηση των ήχων, η ενδεικτική κάλυψη του ενιαύσιου εορτολογικού κύκλου, τέλος, στη συγκεκριμένη περίπτωση, η ηχοληπτική και φωνητική κατάσταση (σε ορισμένα). Τα επιλεγμένα αυτά δοξαστικά αποτελούν, ταυτόχρονα, λαμπρά δείγματα της μεγάλης συνθετικής τέχνης του Ιακώβου και της απαράμιλλης ερμηνευτικής δεινότητας του πατρός Διονυσίου.
Το πρώτο (1ο) μέλος της Έκτης Ανθολογίας, το δοξαστικό των Αίνων στην Ύψωση του Τιμίου Σταυρού Σήμερον προέρχεται ηχ πλ β΄, είναι από τα πιο χαρακτηριστικά της Συλλογής. Στο δοξαστικό αυτό η απαράμιλλη εκφραστική δύναμη του πατρός Διονυσίου βρίσκεται σε μια κορυφαία της στιγμή. Η μακρά λειτουργική χρήση του μέλους (το έψαλλε για πολλά χρόνια στην Ι. Μ. Ξηροποτάμου) έχει δώσει στην ερμηνεία ιεροπρέπεια και γνησιότητα μοναδική, ενώ αποτυπώνονται εξαίρετα σ' αυτήν τα πνευματικά αισθήματα της ικεσίας, του δέους και, κυρίως, της χαράς για τη λύτρωση και τη σωτηρία του κόσμου. Η εκφραστικότητα της ερμηνείας συμβαδίζει απόλυτα με τις έννοιες του κειμένου και τη μελική τους διατύπωση, καθώς η αρχική περιγραφική είσοδος και πρόοδος του μέλους κορυφώνεται έντονα, μέσα σε μια σπάνια ψυχική μέθεξη, στις έσχατες, και εξαιρετικά δυναμικές, μουσικές φράσεις.
Στο δεύτερο (2) μέλος, στο δοξαστικό του Εσπερινού του Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου Τον υιόν της βροντής ηχ β΄, η εντύπωση της ερμηνείας παραμένει, ευθύς εξαρχής, ανεξίτηλη. Ένα μακροσκελές και ισοτονικό, σχεδόν επίπεδο, μέλος παρουσιάζει μιάν όντως μεστή και πλούσια μελωδικότητα, η οποία και αναδεικνύεται έξοχα με τη λαμπρή ερμηνεία του πατρός Διονυσίου. Εκφραστική και ισόρροπη, με εσωτερική ένταση, παράλληλα γοργή και ρυθμική, αλλά και διάστικτη από αργές εκφορές σε επιμέρους αναγκαίες θέσεις, η ερμηνεία εντυπωσιάζει και καθηλώνει σε όλη της τη διάρκεια. Το άκουσμα ηχεί παντού με λαμπρότητα (όπως απαιτεί το κείμενο) και, ταυτόχρονα, με ιδιάζουσα ηδύτητα (όπως απαιτεί παράλληλα το ήθος του ήχου). Στο μέλος αυτό αποδεικνύεται πράγματι ότι η μεγάλη ερμηνευτική τέχνη δεν είναι δεξιοτεχνία και έμφαση, αλλά, κυρίως, σοφία, μέτρο, βίωμα.
Στο τρίτο (3ο) μέλος, στο δοξαστικό της λιτής του Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου Αναπεσών εν τω στήθει ηχ δ΄ Πα, βρισκόμαστε μπροστά σ' ένα όντως ασυνήθιστο και πρωτότυπο άκουσμα. Το δοξαστικό αυτό, περιγραφικό και έντεχνο, συνθεμένο στον αρχαίο τέταρτο ήχο με βάση τον Πα, ήχο σπάνιο σε νεώτερα μέλη, χαρακτηρίζεται από ηχόχρωμα πλούσιο και μεστό, και θέσεις ιδιαίτερα εκφραστικές και ηδύφωνες. Ταυτόχρονα, η ερμηνεία αποδεικνύεται εξίσου ασυνήθιστη και πρωτότυπη, και επιπλέον στιβαρή, άνετη, εκφραστική. Κυριαρχεί το αφηγηματικό και ήπιο ύφος, η μελωδικότητα, η αρχοντική διατύπωση. Η περίπτωση του δοξαστικού αυτού δείχνει πόσο σπουδαία μπορεί να είναι μέλη που συχνά θεωρούνται “ήσσσονα” και δευτερεύοντα.
Το τέταρτο (4ο) δοξαστικό, το δοξαστικό των Αίνων στη Σύναξη των Αρχαγγέλων Όπου επισκιάση η χάρις σου Αρχάγγελε ηχ πλ α΄, είναι μέλος έντονα βεβαιωτικό και επικλητικό στον δυναμικό τρόπο του πλαγίου πρώτου ήχου και ήθος γενικά τροπαιοφόρο, στοιχεία που εξαίρονται λαμπρά στην ερμηνεία του πατρός Διονυσίου. Σμιλεμένο και αυτό στη μακρόχρονη λειτουργική πράξη (το έψαλλε συχνά στην Ι. Μ. Δοχειαρίου) αποτυπώνει κατά τρόπο μοναδικό όλες τις λεπτές εκφορές και αποχρώσεις του βιώματος (το ερμηνευτικό ήθος ορισμένων θέσεων ανεπανάληπτο). Στο προκείμενο δοξαστικό φαίνεται ανάγλυφα η μεγάλη σημασία της ερμηνείας στην ανάδειξη και επιβολή του κειμένου, που είναι τελικά ένας από τους κύριους στόχους της εκκλησιαστικής ψαλμωδίας.
Το πέμπτο (5ο) μέλος, το δοξαστικό των Αίνων της μεγάλης εορτής των Χριστουγέννων Ότε καιρός της επί γης παρουσίας σου ηχ πλ β΄, εισάγει σε μια διαφορετική από το προηγούμενο, ηχοχρωματική πραγματικότητα. Συνθεμένο στον αντιστικτικό πλάγιο του δευτέρου ήχο, ιστορεί γεγονότα με τρόπο σχεδόν νοσταλγικό και αργόρρυθμο. Η εκτέλεση στο δοξαστικό αυτό (όπως και στα δύο άλλα, αρ. 1 και 3, της Έβδομης Ανθολογίας) αποτελεί πολύτιμη εμπειρία για τον ορθό τρόπο εκφοράς του αρχαίου πλαγίου δευτέρου ήχου. Δεν είναι μόνο τα διαστήματα, οι μουσικές φράσεις, ο ρυθμός, είναι, προπάντων, η σύνολη έκφραση και διατύπωση του ηχοχρώματος. Στο δοξαστικό αυτό αποδεικνύεται, άλλη μια φορά, πόσο ο ήχος είναι συνδεδεμένος, στις παλαιές συνθέσεις, με την έννοια γενικά και, κυρίως, τη βαθύτερη πρόθεση του ποιητικού κειμένου.
Το έκτο (6ο), και τελευταίο μέλος, είναι το Δόξα και Νυν της Α΄ Ώρας των Θεοφανείων Προς την φωνήν του βοώντος ηχ πλ δ'. Πρόκειται για ένα μέλος διαφορετικό από τα προηγούμενα, στον εκκλησιαστικό και χαμηλότονο ήχο του πλαγίου τετάρτου, διανθισμένο με ορισμένες πολύ ενδιαφέρουσες θέσεις (κατά τις απαιτήσεις του κειμένου). Η ερμηνεία, ορμητική και ρωμαλέα, χρωματίζει ανάλογα όλο το μέλος αναδεικνύοντας έξοχα ήθος, φράσεις, έννοιες. Έτσι, το δοξαστικό αυτό αποκτά εδώ ξεχωριστή πράγματι υπόσταση και σημασία.
