Αρχική » Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής » Ανθολογίες » CD » ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΕΒΔΟΜΗ

ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΕΒΔΟΜΗ

Δοξαστικά Ιακώβου Πρωτοψάλτου (Σύνθεση 1794/1795) Μέρος Β'

Περιεχόμενα

1. Aπεστάλη εξ ουρανού Γαβριήλ ηχ πλ β΄. Δόξα του Εσπερινού Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. 21'.28''.
2. Ανέτειλε το έαρ ηχ πλ α΄ Πα. Δόξα των Αίνων Αγ. Γεωργίου. 15'.34''.
3. Βασιλεύ ουράνιε ηχ πλ β΄. Δόξα των Αίνων Κυριακής της Πεντηκοστής. 14'.27''.
4. Μήτηρ μεν εγνώσθης ηχ βαρύς Γα. Δογματικό Θεοτοκίο. 14'.52''.

Σχολιασμός

Στην Έβδομη Ανθολογία περιέχονται τέσσερα (4) δοξαστικά. Και εδώ η επιλογή έχει γίνει και πάλι από το σύνολο των 121 δοξαστικών που περιέχονται με τη σειρά τους στους 22 ήδη δημοσιευμένους ψηφιακούς δίσκους. Τα κριτήρια της επιλογής υπήρξαν όμοια. Και τα δοξαστικά αυτά αποτελούν επίσης λαμπρά δείγματα της μεγάλης συνθετικής τέχνης του Ιακώβου και της απαράμιλλης ερμηνευτικής δεινότητας τους πατρός Διονυσίου.

Το πρώτο (1ο) μέλος της Έβδομης Ανθολογίας είναι το δοξαστικό του Εσπερινού του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Απεστάλη εξ ουρανού Γαβριήλ ηχ πλ β΄. Πρόκειται για ένα αριστουργηματικό μέλος σε μιαν αριστουργηματική, κυρίως, και ανεπανάληπτη (ιστορική) εκτέλεση. Συνθεμένο στον αρχαίο πλάγιο του δευτέρου ήχο οδεύει σε περιοχές χαμηλότονες και μεσαίες, με τις κατάλληλες εκτροπές προς τα υψίτονα ή βαθύτονα (κατά την έννοια του κειμένου). Από τα κύρια χαρακτηριστικά του, η παρατηρούμενη αφθονία μετατροπιών και χρωματικών εναλλαγών, που συμπλέκονται φυσικότατα και αβίαστα, χωρίς καμιάν επιτήδευση ή άκαιρη έμφαση. Ωστόσο, εκείνο που εξαίρεται εδώ είναι η ερμηνεία. Στιβαρή, άνετη, απόλυτα ρυθμική, βιωματική επιπλέον και εκφραστικότατη. Εντυπωσιάζει η ιδιάζουσα κατοχή των εκφραστικών μέσων, η πεποικιλμένη αναλυτική διατύπωση, οι επιμέρους χρωματισμοί, πλούσιοι, ανεπιτήδευτοι, ηδύτατοι, τέλος η σύνολη διάθεση και η ατμόσφαιρα. Στην ερμηνεία του δοξαστικού αυτού συνδυάζεται εξαίρετα η μεγάλη παράδοση του Όρους με τη μεγάλη επίσης προσωπική τέχνη, το βάθος και τη διεισδυτικότητα του πνευματικού βιώματος. Η μακρόχρονη και σ’ αυτό λειτουργική χρήση (το έψαλλε για 60 ολόκληρα χρόνια) έχει αποτυπώσει ανεξίτηλα τα ίχνη της ζωντανής ερμηνείας. Από κάθε άποψη, μιά μοναδική όντως και ανεπανάληπτη ιστορική εκτέλεση.

Κατέβασμα
Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο

Το δεύτερο (2ο) δοξαστικό, το δοξαστικό των Αίνων του Αγ. Γεωργίου Ανέτειλε το έαρ ηχ πλ α΄, είναι μέλος πράγματι δοξαστικό και τροπαιοφόρο στον (αναστάσιμο) ήχο του πλαγίου πρώτου, με κυρίαρχο παντού το διατονικό χρώμα (επισημαίνεται μιά μόνο χρωματική θέση), ύφος επίσης ευφρόσυνο και επινίκιο, και όπου η ερμηνεία συνάδει λαμπρά με το όλο ήθος του μέλους. Γοργή και ρυθμική, με οίστρο και μέθεξη, η ερμηνεία μεταδίδει όχι μόνο τη νικητήρια (αναστάσιμη και εαρινή) ατμόσφαιρα του κειμένου (αφού η μνήμη του Αγ. Γεωργίου εορτάζεται πάντοτε μετά τη μεγάλη Εορτή του Πάσχα), αλλά και την ομόλογη ορμή και το σθένος του Αγίου κατά το αθλοφόρο μαρτύριό του. Και εδώ ένα λαμπρό δείγμα της ζώσας λειτουργικής παράδοσης (το έψαλλε και αυτό συχνά στο Άγ. Όρος) και της βιωματικής μουσικής αντίληψης και ευαισθησίας.

Κατέβασμα
Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο

Το τρίτο (3ο) είναι το κλασικό δοξαστικό των Αίνων της Κυριακής της Πεντηκοστής Βασιλεύ ουράνιε ηχ πλ β΄, όπου αναδύεται κυρίαρχη η νοσταλγική ατμόσφαιρα του αρχαίου πλαγίου δευτέρου ήχου, αργόρρυθμη και παρακλητική. Παρά την ελαφρά φωνητική κάμψη (που την ισοσταθμίζει ωστόσο η καλή ηχοληψία) η εκτέλεση ηχεί επιβλητική και δεσπόζουσα. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά εδώ η υψιπετής ανάταση, η συμπαγής ενότητα στην εκφορά, οι μακροπερίοδες φράσεις και, όπως πάντα, η πεποίθηση και η απόλυτη άνεση. Γενικότερα, ένα εξαιρετικό υπόδειγμα ερμηνευτικού τρόπου και ήθους.

Κατέβασμα
Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο

Το τέταρτο (4ο), και τελευταίο, είναι ένα από τα (οκτώ) αρχαία Δογματικά Θεοτοκία, το Μήτηρ μεν εγνώσθης ηχ βαρύς Γα. Συνθεμένο στον αρχαίο βαρύ ήχο μέ βάση τον Γα, με κύριο χαρακτηριστικό την ηχηρή υψιφωνία, την οποία υπηρετεί λαμπρά η ερμηνεία, το μέλος αυτό εντυπωσιάζει και καθηλώνει. Πρόκειται για ένα πρωτότυπο άκουσμα που υμνεί και δοξάζει την Παναγία με τρόπο επιβλητικό και στεντόρειο. Η εκτέλεση ηχεί παντού με λαμπρότητα (όπως απαιτεί το μέλος) και, παράλληλα, με απορηματική κατάνυξη (όπως επιβάλλει το μυστήριο της παρθενικής μητρότητας). Άλλο ένα μοναδικό (και έσχατο) δείγμα της απαράμιλλης εκφραστικής δεινότητας και της ερμηνευτικής δύναμης του πατρός Διονυσίου. Λόγος, μέλος, ερμηνεία, βρίσκονται και εδώ σε μιάν αξεδιάλυτη αρμονία και σύνθεση.

Κατέβασμα
Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο

Γενικό Σχόλιο

Oι δειγματοληπτικές αυτές εκτελέσεις των δέκα (10) δοξαστικών (Έκτης και Έβδομης Ανθολογίας) αναδεικνύουν παραστατικότατα το πλήθος και τη σημασία των ερμηνευτικών ιδιοτήτων του πατρός Διονυσίου. Και μάλιστα, παρά την ήδη προχωρημένη ηλικία (των 73-75 ετών), παρά τη μη καλή, σε ορισμένες περιπτώσεις, ηχοληπτική αντιμετώπιση των αρμόδιων τεχνικών (στην πρωτότυπη ηχογράφηση) και παρά τα εν γένει υποτονικά και (σε πολλά) κακόηχα ισοκρατήματα. Oι επισημάνσεις αυτές δεν αίρουν ωστόσο την ουσία και τη μοναδικότητα της ερμηνείας και των συμφραζομένων της. Στα τελευταία, πρέπει να σημειωθεί, ανήκουν και τα μοναδικά αυτοσχέδια απηχήματα, όπως, επίσης, η εκφώνηση, εκτός κειμένου, των προλόγων (Δόξα και Νυν) κατά τη μακραίωνη ψαλτική παράδοση του Αγ. Όρους. Καταρχήν, με τον τρόπο ερμηνείας και στα δέκα δοξαστικά προβάλλεται (και επιβάλλεται) παντού το οικείο ήθος και ο ουσιώδης χαρακτήρας των μελών. Με ευστροφία και απόλυτη άνεση μεταβαίνει, στα συγκεκριμένα Δοξαστικά (όπως και στο σύνολο του Δοξασταρίου), από ήθος σε ήθος, από χρώμα σε χρώμα και από διάθεση σε διάθεση. O πλούτος και η ποικιλία αυτή αποτελούν μέγιστο “μάθημα” για τον σύγχρονο ψαλτικό τρόπο που συχνά, συχνότατα τυποποιεί και ισοπεδώνει ερμηνευτικά όχι μόνο όμοια, αλλά και εντελώς ανόμοια μουσικά είδη. Πέρα από αυτά, στα εκτελούμενα εδώ Δοξαστικά επισημαίνονται επιπλέον και πολλά στοιχεία της παλαιάς και της νεώτερης Αγιορείτικης ερμηνευτικής παράδοσης: κλασικές αναλύσεις θέσεων, ιδιότυπα ποικίλματα, πρότυπες επιμέρους υφολογικές και ηθολογικές εκφράσεις. Ακόμη, αναδεικνύονται και όλες οι ουσιώδεις ιδιότητες της προσωπικής ερμηνευτικής τέχνης του πατρός Διονυσίου: η απαράμιλλη εκφραστική δύναμη, η οικείωση και βαθειά γνώση του παραδοσιακού υλικού, η έντονη αποτύπωση του πνευματικού και λειτουργικού βιώματος. Χωρίς υπερβολή, στην ηχογραφημένη ερμηνεία του Δοξασταρίου του Ιακώβου από τον πατέρα Διονύσιο έχει “αιχμαλωτισθεί”, για το διαρκές μέλλον, ένα ανεκτίμητο και ανεπανάληπτο κομμάτι της μεγάλης μουσικής παράδοσης του Ελληνισμού.