Δαμιανός Βατοπεδινός (ακμή περ. 1670-1700)

Αγιορείτης μοναχός της Ι. Μ. Βατοπεδίου (απ' όπου και η επωνυμία). Σπουδαίος συνθέτης, γραφέας και, προπάντων, πολύ γνωστός δάσκαλος της μουσικής. Σε κάποια χειρόγραφη μαρτυρία μάλιστα αναφέρεται ως "πρωτοψάλτης Μολδοβλαχίας". Μαθητής του επίσης γνωστού Αγιορείτη μοναχού Κοσμά του Μακεδόνα. Πρόκειται για πρόσωπο σημαντικό της πρώτης αυτής μεγάλης ακμής (1650-1720) της Εκκλησιαστικής μουσικής μετά την Άλωση. Η απήχησή του υπήρξε ζωηρή και στην προφορική και στη γραπτή παράδοση. Στο όνομά του έχουν επισημανθεί τρία μουσικά αυτόγραφα, από τα οποία τα δύο χρονολογημένα (των ετών 1679-1680), όπου μάλιστα αυτοαναφέρεται στο βιβλιογραφικό ότι ήταν ακόμη "αρχή και νέος εις το γράψιμον". Ως συνθέτης υπήρξε, όπως οι περισσότεροι σύγχρονοί του, κυρίως ποιητής Καλοφωνικών Ειρμών. Δύο από αυτούς έχουν επιβιώσει ως το έντυπο (1835) Καλοφωνικό Ειρμολόγιο: ο γνωστός Εσείσθησαν λαοί ηχ δ' Άγια και ο έτερος Εν Σιναίω τω όρει ηχ γ' (εκτελούμενος από τον μητροπολίτη Νικόδημο Βαλληνδρά, Σώμα Δεύτερο, Καλοφωνικοί Ειρμοί, CD 8ο, αρ. 4, και "Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής", Ανθολογία Πέμπτη, αρ. 5). Έχει μελοποιήσει επίσης δύο Κοινωνικά των Κυριακών σε ηχ δ' και πλ α', ένα Χερουβικό επίσης σε ηχ δ', ένα Πασαπνοάριο του Όρθρου σε ηχ πλ β', ένα Κράτημα σε ηχ πλ α' και ορισμένα άλλα. Ωστόσο, το σπουδαιότερο, και γνωστότερο, από τα έργα του είναι η οκτάηχη και δίχορη Τιμιωτέρα (ήδη σε χειρόγραφο του 1686, βλ. Μανόλης Κ. Χατζηγιακουμής, "Μνημεία και Σύμμεικτα Εκκλησιαστικής Μουσικής", Αθήνα 2011, σ. 51), με πολλά λαϊκότροπα και νεωτερικά στοιχεία ("Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής", Oκτάηχα, CD 2o, κατά τη μεταγραφή του Πέτρου Εφεσίου) και η οποία έχει αποτελέσει το πρότυπο για το γνωστό Θεοτόκε Παρθένε του Πέτρου Μπερεκέτη. Η μεγάλη φήμη πάντως του Δαμιανού του Βατοπεδινού οφείλεται περισσότερο στη διδακτική του δράση. Στην παράδοση φέρεται ως ο "δάσκαλος των Πολιτών μουσικών", επειδή κοντά του μαθήτευσε ο Παναγιώτης ο Χαλάτζογλου, ο πρώτος γνωστός πρωτοψάλτης της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας μετά τον Χρυσάφη τον νέο, αν και σήμερα πια πρέπει να υπονοείται επίσης, κάτω από τη ρήση αυτή, και ο "Πολίτης" μαθητής του Δαμιανού Πέτρος Μπερεκέτης. O Δαμιανός ο Βατοπεδινός, μαζί με τον δάσκαλό του Κοσμά τον Μακεδόνα, παραμένουν οι δύο κυριότεροι εκπρόσωποι της μουσικής παράδοσης του Αγίου Όρους στο τέλος του 17ου αιώνα.

Η οκτάηχη Τιμιωτέρα του Δαμιανού σε μεταγραφή Πέτρου Εφεσίου (από την "Ανθολογία" του ίδιου, Βουκουρέστι 1830).