Αρχική » Σύμμεικτα Εκκλησιαστικής Μουσικής » Αγιορειτικά Απανθίσματα Α' » CD » CD 21ο & CD 22ο

CD 21ο & CD 22ο

ΠΑΠΑΔΙΚΑ ΜΕΛΗ ΟΡΘΡΟΥ - ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ (CD 21ο)
ΜΕΛΗ ΤΡΙΩΔΙΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΦΙΛΑΝΘΙΔΗ (CD 22ο)

Περιεχόμενα

Παπαδικά Μέλη Όρθρου και Λειτουργίας (CD 21ο)

1. Τον δεσπότην και αρχιερέα ηχ βαρύς (Φήμη Παλαιά). 6'.27".
2. Άνωθεν οι προφήται ηχ βαρύς Ιωάννη Κουκουζέλη (Το συντετμημένο). 12'.40".
3. Λόγον αγαθόν ηχ πλ δ΄ Θεοδώρου Φωκαέως (Πολυέλεος - Εκλογή στίχων). 19'.58".
4. Oι τα Χερουβείμ ηχ βαρύς Χαραλάμπους Παπανικολάου (Χερουβικό). 18'.25".
5. Εις μνημόσυνον αιώνιον ηχ α΄ Νικολάου πρωτοψάλτου Σμύρνης (Κοινωνικό). 10'.14".
6. Αγαλλιάσθε δίκαιοι ηχ πλ δ΄ Νικολάου πρωτοψάλτου Σμύρνης (Κοινωνικό). 11'.11".

Μέλη Τριωδίου Πέτρου Φιλανθίδη (CD 22ο)

1. Κύριε εκέκραξα ηχ α΄ - Κατευθυνθήτω η προσευχή μου ηχ α΄. 3'.38".
2. Μη προσευξώμεθα ηχ α΄ (Ιδιόμελο Εσπερινού Κυριακής Τελώνου και Φαρισαίου). 2'.06".
3. Φαρισαίος κενοδοξία ηχ α΄ (Ιδιόμελο Εσπερινού Κυριακής Τελώνου και Φαρισαίου). 2'.45".
4. Παντοκράτορ Κύριε ηχ πλ δ΄ (Δοξαστικό Εσπερινού Κυριακής Τελώνου και Φαρισαίου). 5'.14".
5. Μωσής τω καιρώ της εγκρατείας ηχ πλ β΄ (Δοξαστικό Αίνων Α΄ Κυριακής των Νηστειών). 8΄.03".
6. Δεύτε εκκαθάρωμεν ηχ πλ δ΄ (Ιδιόμελο Α΄ Κυριακής Νηστειών Εσπέρας). 5'.46".
7. Χαλινούς αποπτύσας ηχ πλ δ΄ (Ιδιόμελο Β΄ Κυριακής Νηστειών Εσπέρας). 5'.23".
8. Ατενίσαι τω όμμα ηχ πλ δ΄ (Ιδιόμελο Γ΄ Κυριακής Νηστειών Εσπέρας). 4'.13".
9. Δεύτε εργασώμεθα ηχ α΄ (Δοξαστικό Αίνων Δ΄ Κυριακής Νηστειών). 6'.36".
10. Oυκ έστιν η βασιλεία ηχ α΄ (Δοξαστικό Αίνων Ε΄ Κυριακής Νηστειών). 8'.04".
11. Ιδιόμελα Εσπερινού Κυριακής Βαΐων ηχ πλ β΄. 11'.31" (1. Σήμερον η χάρις 2'.01" - 2. O έχων θρόνον 2'.45" - 3. Δεύτε και ημείς 3'.35" - 4. Προ εξ ημερών 3'.08").
12. Σήμερον η χάρις ηχ πλ β΄ (Δόξα και Νυν Εσπερινού Κυριακής Βαΐων). 4'.55".

Σχολιασμός

Στα CD 21ο και 22ο, τα τελευταία της Συλλογής, ψάλλει ο ιερομόναχος πατήρ Θωμάς της Αδελφότητας των Θωμάδων. Στο πρώτο (αρ. 21) περιέχονται αργά παπαδικά μέλη, παλαιά και νεώτερα («εξωτερικά»), όλα επίκαιρα στη σύγχρονη αγιορειτική ψαλτική πράξη (ηχογράφηση, Oκτώβριος 2007). Συγκεκριμένα, περιέχονται η παλαιά φήμη Τον δεσπότην και αρχιερέα ηχ βαρύς, το αρχαίο, και ως Θεοτοκίο ψαλλόμενον εκεί, Άνωθεν οι προφήται ηχ βαρύς του Κουκουζέλη, ο Πολυέλεος Λόγον αγαθόν ηχ πλ δ' του Θεοδώρου Φωκαέως, ένα Χερουβικό ήχος βαρύς του Χαραλάμπους Παπανικολάου και δύο Κοινωνικά, Εις μνημόσυνον αιώνιον ηχ α' και Αγαλλιάσθε δίκαιοι ηχ πλ δ', του Νικολάου πρωτοψάλτου Σμύρνης. Στο δεύτερο (αρ. 22) περιέχονται αποκλειστικά Δοξαστικά και Ιδιόμελα του Τριωδίου του Πέτρου Φιλανθίδη, όπως αυτά εξακολουθούν να ψάλλονται και σήμερα στο Άγιον Όρος (ηχογράφηση, Φεβρουάριος 2006). Όλα μέλη πολύ χαρακτηριστικά της περιόδου του Τριωδίου και αντιπροσωπευτικά του νεωτερικού τρόπου και ύφους του καινοτόμου αυτού Κωνσταντινουπολίτη μουσικού και ψάλτη, με τις τόσο ιδιότεχνες μουσικές φράσεις και τη συχνή, αλλεπάλληλη χρωματική εναλλαγή και ποικιλία.

Ειδικός λόγος πρέπει να γίνει για ορισμένα από τα προηγούμενα αυτά μέλη. Το πρώτο (αρ. 2) είναι το Άνωθεν οι προφήται ηχ βαρύς του Ιωάννου Κουκουζέλη (γύρω στο 1300, μέλη του σε χειρόγραφο του 1309), και το οποίο ψάλλεται “όταν ενδύεται ο αρχιερεύς” (κατά το τυπικό της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, όταν ο Πατριάρχης ενδύεται, κατά την Κυριακή της Oρθοδοξίας, έξω από το Ιερό Βήμα, στο κέντρο του Σολέα). Αντίθετα, στο Άγιον Όρος ψάλλεται αδιάλειπτα, επί σειράν αιώνων, ως κανονικό Θεοτοκίο (αντί του Και νυν της Λιτής) μπροστά ακριβώς στην Εικόνα της Παναγίας της Κουκουζέλισσας το Εσπέρας της Εορτής του Αγ. Αθανασίου του εν Άθω (στην Ι. Μ. Μεγίστης Λαύρας, 5 Ιουλίου) και σε άλλες Θεομητορικές εορτές. Λαμπρό ως Κείμενο με αλλεπάλληλες ζωηρές παρομοιώσεις και συμβολικές αναφορές των Προφητών στην Παναγία: Άνωθεν οι προφήται σέ προκατήγγειλαν· στάμνον, ράβδον, πλάκα, κιβωτόν, λυχνίαν, τράπεζαν, όρος αλατόμητον, χρυσούν θυμιατήριον, πύλην αδιόδευτον και θρόνον του βασιλέως σέ προκατήγγειλαν άνωθεν οι προφήται. Το συγκεκριμένο αυτό μέλος του Ιωάννη Κουκουζέλη (ανάμεσα σε πολλές άλλες μελοποιήσεις του ίδιου Θεοτοκίου) παραμένει έως σήμερα από τα ωραιότερα στη λειτουργική μουσική παράδοση. Λιτό και υποβλητικό, με αρχαιοπρεπές εκκλησιαστικό ύφος, μεστό και όντως βαρύ, με ομαλή, σχεδόν ισοτονική ανάπτυξη και άκρως πεποικιλμένη διατύπωση, με επιπλέον ακροτελεύτιο λαμπρό Κράτημα, ιδιαίτερα έντεχνο και μελωδικό. Πρόκειται για ιστορικό μέλος με ασυνήθιστα μεγάλη χειρόγραφη (και έντυπη) παράδοση, και η οποία υποδηλώνει την αντίστοιχη επίσης μεγάλη λειτουργική του χρήση. Σήμερα ψάλλεται (όπως και εδώ από τον πατέρα Θωμά) στη συντετμημένη μορφή του Κωνσταντίνου πρωτοψάλτου (1777-†1862), η οποία διατηρεί στο ακέραιο τον αρχαίο μελικό πυρήνα του Βυζαντινού μέλους. Το δεύτερο (αρ. 3) είναι ο Θεομητορικός πολυέλεος Λόγον αγαθόν ηχ πλ δ' του Θεοδώρου Φωκαέως (1790-†1851). O πολυέλεος αυτός (Ψαλμός μδ', 44), εγκωμιαστικός στην Παναγία, ψάλλεται αποκλειστικά στις Θεομητορικές εορτές (στο Άγιον Όρος και στις Μεγάλες Αγρυπνίες). Κάθε Ψαλμικός στίχος εδώ συμπληρώνεται με ειδικούς εγκωμιαστικούς Χαιρετισμούς προς την Παναγία (είδος το οποίο πρώτος εγκαινιάζει ο Πέτρος Μπερεκέτης στον περίφημο δικό του πολυέλεο Λόγον αγαθόν ηχ δ' Άγια). O πολυέλεος αυτός του Θεοδώρου Φωκαέα, από τους ωραιότερους του είδους, εγκωμιαστικός και χαρμόσυνος, με πλούσιο νεωτερικό και εξωτερικό ηχόχρωμα, έχει επικρατήσει να ψάλλεται στο Άγιον Όρος, όπως και πολλά άλλα μέλη του Φωκαέα (ορισμένα ήδη από το β' μισό του 19ου αι.). Το τρίτο μέλος (αρ. 4) είναι το χερουβικό Oι τα χερουβείμ ηχ βαρύς του Χαραλάμπους Παπανικολάου (β' μισό του 19ου - αρχές του 20ού αι.), εξίσου νεωτερικό, και μάλιστα με περισσότερο εμφανές και έντονο το εξωτερικό ασματικό ηχόχρωμα. Το χερουβικό αυτό, μαζί με άλλα δύο του Παπανικολάου σε ήχο α' και δ' (δημοσιευμένα και τα τρία στον “Μουσικό Θησαυρό” του Νεκταρίου μοναχού, τόμ. Α', Άγ. Όρος 1931), είναι πολύ διαδεδομένα στο Άγιον Όρος, όπου ψάλλονται ακόμη από την παλαιότερη γενιά των Αγιορειτών ψαλτών και πατέρων (του α' ήχου εκτελείται εδώ από τον πατέρα Διονύσιο Φιρφιρή, CD 11ο, αρ. 5). Το τέταρτο και πέμπτο (αρ. 5 & 6) είναι τα περίφημα κοινωνικά του Νικολάου Σμύρνης, τα οποία εκτελούνται εδώ κατά τρόπον λαμπρό και εξαιρετικά έντεχνο.

Η ερμηνεία και η ψαλτική εκφορά του πατρός Θωμά σε όλα αυτά τα αργά Παπαδικά μέλη είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Σ’ αυτήν συνδυάζονται εξαίρετα η βιωματική και διά βίου λειτουργική εκτέλεση με τη βαθειά και έλλογη γνώση του μουσικού υλικού. Η έντεχνη αυτή βιωμένη, στην αδιάλειτπη πράξη, εκφορά είναι το κυρίαρχο και δεσπόζον χαρακτηριστικό της ιδιότεχνης ερμηνείας του πατρός Θωμά. Πολλά είναι τα επιμέρους στοιχεία τα οποία συνθέτουν μια παρόμοια εκφορά, ο σταθερός και αρμόδιος χρόνος και ρυθμός, η εξαιρετική ακρίβεια και πιστότητα των διαστημάτων, η σύστοιχη τονική σταθερότητα, η φυσική εναλλαγή, και διαδρομή, στη μεγάλη ποικιλία των ηχοχρωματικών μετατροπιών (ειδικά των νεωτερικών μαθημάτων), η άκρως παντού πεποικιλμένη διατύπωση, τα πολύ ενδιαφέρονται αυτοσχέδια απηχήματα. Αν σ’ αυτά προστεθεί το στιβαρό και ευφρόσυνο ύφος, επίσης το μεστό και ηπιόφωνο ηχόχρωμα, στο οποίο ανταποκρίνεται ένα ομόλογο άκουσμα ευάρεστο και ηδύ, τότε γίνεται περισσότερο αντιληπτή η σημασία των συγκεκριμένων καταγραφών (καθώς μάλιστα όλα αυτά αναδεικνύονται έξοχα στις τεχνικά τόσο άρτιες αυτές ηχογραφήσεις). Ωστόσο, εκείνο το οποίο εξαίρεται, μέσα στα πλαίσια αυτά, είναι η απόδοση προπάντων των νεωτερικών μελών, του Πολυελέου και κυρίως του Χερουβικού και των δύο Κοινωνικών του Νικολάου. Ειδικά η εκφορά και η απόδοση του Αγαλλιάσθε στον τόσο ηδύφωνο και εκκλησιαστικό ήχο του πλαγίου τετάρτου, είναι, πέρα από τα επιμέρους ερμηνευτικά δεδομένα, μια μοναδική εμπειρία και απόλαυση. Ένα κλασικό ερμηνευτικό δείγμα νεωτερικής εξωτερικής εκκλησιαστικής σύνθεσης. Η ψαλτική εκφορά και η ερμηνεία του πατρός Θωμά και στα Ιδιόμελα και Δοξαστικά του Πέτρου Φιλανθίδη, του σπουδαίου αυτού νεωτερικού εκκλησιαστικού συνθέτη, διατηρεί την ίδια σημασία, καθώς έχει επίσης σμιλευθεί, και σιτευθεί, στην ίδια μακροχρόνια (διά βίου) ζωντανή λειτουργική πράξη. Η ίδια επάρκεια και σιγουριά, η ίδια αφομοιωμένη εσωτερική απόδοση, η ίδια απόλυτη διακατοχή των εκφραστικών μέσων, του ρυθμού, της εκφοράς, του ύφους, της συνεκτικής διατύπωσης των επιμέρους μουσικών φράσεων. Εκείνο το οποίο πάντως πρέπει να τονισθεί εδώ είναι ότι η ερμηνεία αυτή, παρά τις αναμφισβήτητες ιστορικές καταβολές της, υποτάσσεται αισθητά σε μια νεωτερικότερη και περισσότερο ιδιότεχνη εκδοχή, η οποία είναι συμβατή με τη γενικότερη ομόλογη ψαλτική εκδοχή του πατρός Θωμά.

Κατέβασμα
Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο ΒΜουσικό Κείμενο

Κατέβασμα
Προφορικό

Κατέβασμα
Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο