CD 3ο
ΛΟΓΟΝ ΑΓΑΘΟΝ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟΥ ΧΑΡΤΟΦΥΛΑΚΟΣ
1 CD (ΜΠ 03)
Διάρκεια: 51´.30´´
Ηχογράφηση: Ιούνιος 1988
Ψάλλει:
Λεωνίδας Σφήκας
Αθήνα 2013, ISBN 978-960-8009-40-0
Σχολιασμός
Ο δημοσιευμένος στο παρών (CD 3ο) είναι ο πολυέλεος Λόγον αγαθόν ηχ λέγετος του Χουρμουζίου Χαρτοφύλακος (ακμή περ. 1790-†1840). Ο Θεομητορικός αυτός πολυέλεος Λόγον αγαθόν είναι ένα λαμπρό στο είδος του μέλος. Υιοθετώντας το πεποιημένο κειμενικό πρότυπο του ομώνυμου Πολυελέου του Πέτρου Μπερεκέτη (στίχοι του μδ´ Ψαλμού με συμπλεκόμενους εγκωμιαστικούς Χαιρετισμούς προς την Παναγία) ο Χουρμούζιος συνθέτει εδώ ένα ριζοσπαστικό και πρωτότυπο μέλος στην ιστορία του είδους. Καταρχήν, διαφοροποιούμενος από τον Πέτρο Μπερεκέτη, έχει μελοποιήσει τους Στίχους σύντομους σε πυκνή μελωδική γραφή, με νεωτερικές θέσεις και εξωτερικές επιδράσεις, επίσης ύφος εξωστρεφές, καινότροπο, ηδύφωνο και χαρίεν. Αντίθετα, στα καταληκτικά καλοφωνικά Μαθήματα, σε διαφοροποίηση και εδώ από τον Μπερεκέτη, υιοθετείται καινούριο κείμενο και πεπλατυσμένη, αργόρρυθμη μελωδική ανάπτυξη, με προσθήκη επιπλέον Κρατήματος. Τα καταληκτικά αυτά Μαθήματα παρουσιάζουν ειδικό ενδιαφέρον ως κείμενα, τα οποία μάλιστα χρησιμοποιούνται συχνά από τους περισσότερους σχεδόν συνθέτες της εποχής σε δικούς τους πολυελέους. Έτσι, ως Δόξα χρησιμοποιείται ο Τριαδικός ύμνος: Τριάς ομοούσιε, μονάς τρισυπόστατε, θεέ των όλων, ελέησον ους έπλασας. Μονάρχα τρίφωτε, δέξαι τας ωδάς των αιτουμένων σε και της αιωνίου σου τριλαμπούς δόξης πάντας αξίωσον. Επίσης, ως Και νυν το Θεοτοκίο: Πρόσδεξαι, δέσποινα Θεοτόκε τας δεήσεις των δούλων σου και διαφύλαξον πάντας ημάς από πάσης κακώσεως ταις ευπροσδέκτοις προς τον υιόν σου μητρικαίς σου πρεσβείαις. Από άποψη σύνθεσης, στα μέλη αυτά, και ειδικά στα συνοδευτικά Κρατήματα, αναδεικνύεται ακόμη περισσότερο το νεωτερικό και εξωτερικό μελοποιητικό πνεύμα, με εξίσου καινότροπα και ευρηματικά μελωδικά και ρυθμικά σχήματα. Ένας Πολυέλεος πολύ ενδιαφέρων στο σύνολό του και ακόμη λειτουργικά ενεργός και χρήσιμος (τουλάχιστον στο σώμα των Στίχων).
Ηχογράφηση και Ερμηνεία
Οι ερμηνείες του Λεωνίδα Σφήκα στους Πολυελέους του Πέτρου Πελοποννησίου, του Χουρμουζίου Χαρτοφύλακα, και του Θεοδώρου Φωκαέα (CD 2ο - 5ο, ηχογράφηση Ιούνιος 1988, ο Πολυέλεος του Πέτρου Πελοποννησίου Δεκέμβριος 1988) πρέπει να θεωρηθούν εξίσου σημαντικές, και σε μια προέκταση ασφαλώς σημαντικότερες. Και αυτό, γιατί καταγράφουν στον πυρήνα τους τη συλλογική εμπειρία της μακρόχρονης ενεργούς ψαλτικής παράδοσης, ειδικότερα της Κωνταντινουπολίτικης, καθώς τους διδάχθηκε (συχνά μάλιστα και τους συνέψαλλε) με τον περίφημο δάσκαλό του, Κωνσταντινουπολίτη μουσικό και ψάλτη, Γεώργιο Βινάκη. Το ύφος, ο ρυθμός, το χρώμα, οι επιμέρους πεποικιλμένες διατυπώσεις, όλα παραπέμπουν ακριβώς στο μεγάλο ερμηνευτικό δίδαγμα της αστικότροπης Κωνσταντινούπολης της εποχής των συνθετών. Ειδικότερα, οι ερμηνείες του στα Τριαδικά και στα Θεοτοκία των Πολυελέων του Χουρμουζίου Χαρτοφύλακα και του Θεοδώρου Φωκαέως πρέπει να θεωρηθούν μοναδικές. Τα συγκεκριμένα αυτά μέλη, δύσκολα στη συνθετική τους υφή και επιτηδευμένα (με τα παραπληρωματικά τους εκτενή Κρατήματα), ασυνήθιστα στο σύνολο εκκλησιαστό ρεπερτόριο, με σύνθετη πλοκή και μεγάλη ποικιλία μετατροπιών και χρωματικών εναλλαγών, αναδεικνύονται έξοχα στη γεμάτη επάρκεια και οίστρο εδώ οικεία εκτέλεση. Από τις συγκεκριμένες αυτές ερμηνείες του Λεωνίδα Σφήκα, ειδικότερα στα Τριαδικά και Θεοτοκία, συνάγονται ορισμένα σπουδαία γνωρίσματα, τα οποία μάλιστα αποτελούν και γενικότερα συστατικά του ερμηνευτικού του ιδιώματος. 1)Το ύφος. Στιβαρό και αρχαιοπρεπές, με δυναμική και ισοσθενή διατύπωση, ταυτόχρονα ωστόσο ασματικό και χαρίεν. Ο συνδυασμός αυτός ανταποκρίνεται άριστα στη φύση και στον χαρακτήρα των μελών, τα οποία προβάλλουν εξίσου ασματικά και χαρίεντα. Έτσι εδώ συνδυάζονται τα ιστορικά ερμηνευτικά στοιχεία και όσα, ταυτόχρονα, προσιδιάζουν αποκλειστικά στα μέλη που ψάλλονται. 2) Ο ρυθμός. Αργός και ανειμένος, ακόμη και στα Κρατήματα, τα οποία, αντίθετα , απαιτούν ρυθμικό και έγχρονο βηματισμό. Ο ανειμένος αυτός ρυθμός αναπληρώνεται (και εξαιτίας ίσως αυτού του λόγου) από τη πεποικιλμένη και αναλυτική διατύπωση. Παράλληλα, διευκολύνει περισσότερο τη συναισθηματική μέθεξη, την έμφαση στις αποχρώσεις, την ηδύτητα. Τα στοιχεία αυτά είναι φανερά σε όλα τα Δοξαστικά (Τριαδικά και Θεοτοκία), κυρίως όμως στο Τριαδικό του Φωκαέως, το καλύτερο που ερμηνεύεται εδώ, και στο οποίο επιπλέον είναι απόλυτα εμφανής η αυτάρκεια και η οικείωση. 3) Η πεποικιλμένη διατύπωση. Πρόκειται για ένα από τα πιο ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά (γενικότερα μάλιστα) του ερμηνευτικού ιδιώματος του Λεωνίδα Σφήκα. Συγκεκριμένα, πεποικιλμένη διατύπωση είναι εδώ ο ειδικός τρόπος που εκφέρονται όλα τα έμφωνα και (κυρίως) τα άφωνα σημάδια με τα οικεία συμπλέγματά τους (η πεταστή, η βαρεία, το αντικένωμα, και τα υπόλοιπα), και τα οποια εκτελούνται όλα με εντυπωσιακή ακρίβεια και θρησκευτική σχεδόν αφοσίωση στο μεγάλο δίδαγμα της αρχαίας ερμηνευτικής παράδοσης. Ειδικότερα μάλιστα, οι ερμηνείες στα Τριαδικά παρουσιάζουν εξαιρετικό ιστορικό ενδιαφέρον και πρέπει να θεωρηθούν, ήδη από τώρα, ιστορικές και ανεπανάληπτες. Όχι μόνο, γιατί καταγράφουν (και αυτές) το στίγμα μιας μεγάλης ερμηνευτικής γενιάς, η οποία έχει εκλείψει πια, αλλά και γιατί αποτυπώνουν, με μοναδική μαεστρία και τέχνη, τον βαθύτερο χαρακτήρα και τη ουσία των σπουδαίων αυτών εκκλησιαστικών μελών. Και γιατί ακόμη αναδεικνύουν έξοχα, άλλη μια φορά, την υπεροχή της ιστορικής ερμηνείας σε πολλά από τα παλαιά και νεώτερα εκκλησιαστικά μουσικά είδη.