Αρχική » Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής » Οκτάηχα Μέλη και Συστήματα » CD » CD 17ο

CD 17ο

ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΙΩΑΝΝΟΥ ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΟΥ (1866)

Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής - Οκτάηχα Μέλη και Συστήματα

1 CD (ΜΟ 17)
Διάρκεια: 74'.50''
Ηχογράφηση: 1996-1997/2004
Ψάλλει: Βασίλειος Εμμανουηλίδης

Ένθετο Βιβλίο 84 σελ.
Αθήνα 2004, ISBN 960-8009-23-5

Σχολιασμός

Τα οκτώ κατ’ ήχον Κοινωνικά των Κυριακών του Ιωάννου πρωτοψάλτου (CD 17o) παραμένουν σήμερα (μαζί με εκείνα του Δανιήλ πρωτοψάλτου 1789) από τα πιο κλασικά μαθήματα του είδους. Νεωτερικά για την εποχή τους, σε ιδιαίτερα μάλιστα συντομευμένη μορφή, με δίστιχα απλώς Κρατήματα (αντίθετα από την ως τότε πρακτική των πολύστιχων), ανταποκρίνονται άριστα στο εκσυγχρονιστικό και ανανεωτικό πνεύμα του α΄ μισού του 19ου αι. Έχουν συντεθεί, όπως διαπιστώνεται από την πρώτη ήδη δημοσίευση (Ταμείον Ανθολογίας, Κων/πολη 1838), κατά τα πρώτα χρόνια της λαμπαδαρίας του Ιωάννου (1831 κ.εξ.), και προφανώς κάτω από την εμπειρία, και την αναγκαιότητα, της ειδικής ψαλτικής του ιδιότητας (εφόσον τα Κοινωνικά, όπως είναι γνωστό, ψάλλονται πάντοτε από τον Λαμπαδάριο). Επιπλέον, η μακρά θητεία του ως λαμπαδαρίου τα διατήρησε στη ζωντανή επικαιρότητα ως την Πατριαρχική κωδικοποίηση των αρχών του 20ού αι. (στη Μουσική Συλλογή του Γεωργίου Πρωγάκη).

Στα Κοινωνικά του Ιωάννου ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν προπάντων η συνθετική δομή και η μελισματική ανάπτυξη. Και πρώτα η συνθετική δομή, η οποία είναι σταθερά πανομοιότυπη και στα οκτώ Κοινωνικά. Σε κάθε Κοινωνικό προηγείται μιά αναλυτική μουσική φράση, επενδυμένη στον φθόγγο “Αι” (Αι-αινείτε), και η οποία παραπέμπει στην “παρακλητική” των παλαιών μαθημάτων, ακολουθεί το καθαυτό κείμενο που τέμνεται μουσικά σε τρία ευδιάκριτα μέρη (Αινείτε | τον Κύριον | εκ των ουρανών), ενώ το όλο μέλος κλείνει με ένα δίστιχο περίπου Κράτημα και την τυπική φόρμουλα “Αλληλούια”. Η τριμερής αυτή δομή διακρίνεται και από ένα άλλο, σταθερό επίσης, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό: την βαθμιδωτή, και προϊούσα, μελωδική ένταση και κίνηση. Δηλαδή, ενώ στο α' μέρος το μέλος κινείται συνήθως στην τονική χαμηλότονη βάση του εκάστοτε ήχου, στο β΄ μεταπηδά σε υψηλότερη περιοχή και κορυφώνεται αισθητά στο γ΄, συχνά μάλιστα σε αντιφωνική σχέση με το α΄ (π.χ. στον βαρύ και στον πλ δ΄). Με το μελωδικό αυτό σχήμα, του οποίου πάντως η όλη πλοκή ανελίσσεται ομαλά και περίτεχνα, αποδίδεται λαμπρά η έννοια του κειμένου και σημειολογείται παραστατικά η προϊούσα μελωδική μύηση στον δοξολογικό και ευχαριστηριακό χαρακτήρα της συγκεκριμένης λειτουργικής στιγμής. Εξίσου περίτεχνη παρουσιάζεται και η επιμέρους μελισματική ανάπτυξη, με μεστές και λεπτουργικά επεξεργασμένες μουσικές φράσεις, ορισμένες από τις οποίες επαναλαμβάνονται, ως ενοποιητικά μελοποιητικά κλειδιά, σε όλους τους ήχους. Ιδιαίτερα πυκνή είναι η χρήση περίτεχνων (και παρόλ’ αυτά ανεπιτήδευτων) μετατροπιών, ειδικότερα στο γ΄ μέρος, οι οποίες ποικίλουν και χρωματίζουν παντού, ανάλογα, όλο το άκουσμα. Με την ποικιλματική, σχεδόν μινιμαλιστική, αυτήν ανάπτυξη, το ύφος καθίσταται επίσης εξίσου πυκνό και περίτεχνο, με κυρίαρχα πολλά προσωπικά και νεωτερικά μελισματικά στοιχεία. Γενικότερα, τα Κοινωνικά των Κυριακών του Ιωάννου πρωτοψάλτου διακρίνονται για την ήπια, αφαιρετική μελωδικότητα, την ισχυρή κατανυκτική διατύπωση, ακόμη την έντεχνη σύζευξη παραδοσιακών και νεωτερικών δομικών και άλλων μελωδικών στοιχείων και φράσεων. Δεν είναι επομένως τυχαίο που διατηρούν έκτοτε την ψαλτική τους επιβολή, ειδικά σ’ έναν λατρευτικό χώρο (εκείνον της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας), στον οποίο κύριο μέλημα είναι προπάντων η ουσιαστική απόδοση, με το μέλος και την κατάλληλη ψαλμώδησή του, των βαθύτερων λειτουργικών και λατρευτικών μηνυμάτων.

Τα Κοινωνικά του Ιωάννου ψάλλει στη συγκεκριμένη έκδοση ο Άρχων λαμπαδάριος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας Βασίλειος Εμμανουηλίδης. Στην παρούσα συγκυρία, καταλληλότερη πράγματι επιλογή δεν θα μπορούσε να υπάρξει. Όχι μόνο γιατί τα φωνητικά και εκφραστικά δομικά στοιχεία του Άρχοντα Εμμανουηλίδη ανταποκρίνονται άριστα στα μελισματικά αυτά κομψοτεχνήματα, αλλά και γιατί τα έψαλλε συνεχώς επί δεκαεπτά ολόκληρα χρόνια (1979-1996) ως ενεργός λαμπαδάριος του Πατριαρχικού ναού (αφού μάλιστα προηγουμένως τα είχε διδαχθεί από τον επίσης Άρχοντα λαμπαδάριο και πρωτοψάλτη Θρασύβουλο Στανίτσα). Έτσι, οι παρούσες ερμηνείες (ηχογράφηση 1996-1997/2004) αποκτούν τον χαρακτήρα ιστορικών ηχογραφήσεων. Tα μέλη εκτελούνται από την πατριαρχική Μουσική Συλλογή του Γεωργίου Πρωγάκη (Κων/πολη 1909/1910), στην οποία περιέχονται κωδικοποιημένα όλα τα εγκύκλια Μαθήματα που ψάλλονται στον Πατριαρχικό ναό (χωρίς Κρατήματα, όπως και στα Κοινωνικά του Ιωάννου, πατριαρχική πρακτική που καθιερώθηκε στο β΄ μισό του 19ου αι.).

Oι ερμηνείες αυτές του Άρχοντα Εμμανουηλίδη στα Κοινωνικά του Ιωάννου (όπως και οι προηγούμενες, Oκτάηχα, CD αρ. 10 & 11, Πασαπνοάρια και Κεκραγάρια Ιακώβου πρωτοψάλτου) δεν μαρτυρούν μόνο τη μακρά και ζώσα πατριαρχική ψαλτική εμπειρία, αλλά και την ιδιοτυπία μιας ασυνήθιστης, για την περίπτωση, εκφραστικής πρακτικής και εσωτερικότητας. Ιδιαίτερα πρέπει να εξαρθούν (παρά την ελαφρά φωνητική υποτονία και κάμψη, ειδικά στην νεώτερη ηχογράφηση) η σύνολη ερμηνευτική διατύπωση και η λαμπρή τεχνική των επιμέρους εκφραστικών αποχρώσεων. Ακόμη, η ήπια εκφραστική ηδύτητα, η ιδιάζουσα ενδοστρεφής κατάνυξη, ο αρμόδιος χρόνος και ρυθμός, τέλος το τόσο χαρακτηριστικό και τόσο ιδιόσημο εκκλησιαστικό ύφος. Ειδικότερα, οι ήχοι α΄ - δ΄ της παλαιότερης ηχογράφησης (παρά τα διαφορετικά ηχητικά δεδομένα και τα κάπως έντονα ισοκρατήματα) αποτυπώνουν λαμπρά τον ψαλτικό δυναμισμό της ενεργού ακόμη λαμπαδαρίας, σε αντίθεση με την αφαιρετική στοχαστικότητα των υπόλοιπων ήχων. Με την ηχογράφηση αυτή καταγράφεται και εδώ η μακρόχρονη (περίπου 160 χρόνων) ζωντανή ψαλτική Πατριαρχική παράδοση στα μέλη αυτά και, επιπλέον, η εμπειρία της αδιάλειπτης (επί 17 χρόνια) ενεργού προσωπικής εκτέλεσης στον ίδιο Πατριαρχικό ναό. Αυτονόητο ότι αναδεικνύονται έτσι ως ένα λαμπρό δείγμα (και υπόδειγμα) ερμηνείας Κοινωνικών για σύγχρονους ψάλτες και ακροατές, πολύ περισσότερο καθώς πρόκειται για μελωδικά κομψοτεχνήματα, όπως είναι πράγματι τα Κοινωνικά αυτά των Κυριακών του Ιωάννου πρωτοψάλτου.

Κατέβασμα
Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο