Αρχική » Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής » Οκτάηχα Μέλη και Συστήματα » CD » CD 20ό & 21ο

CD 20ό & 21ο

ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΦΩΚΑΕΩΣ (1851)

Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής - Οκτάηχα Μέλη και Συστήματα Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής - Οκτάηχα Μέλη και Συστήματα

Set 2 CD (ΜΟ 20 - ΜΟ 21)
Διάρκεια: 40'.29'' και 43'.55''
Ηχογράφηση: Οκτώβριος/Δεκέμβριος 2002
Ψάλλει: Πατήρ Γεώργιος Τσέτσης

Ένθετο Βιβλίο 114 σελ.
Αθήνα 2004, ISBN 960-8009-25-1

Σχολιασμός

Τα οκτώ κατ’ ήχον Κοινωνικά των Κυριακών του Θεοδώρου Φωκαέως (CD 20ό και 21ο) παρουσιάζονται σήμερα από τα πιο χρηστικά, και γι’ αυτό από τα πιο ενδιαφέροντα, μαθήματα του είδους. Νεωτερικά επίσης για την εποχή τους (σε διαφορετική κατεύθυνση από άλλα αντίστοιχα των Πατριαρχικών ψαλτών και δασκάλων), σε αργοσύντομη μορφή, με ολιγόστιχα Κρατήματα (αντίθετα από την ως τότε πρακτική των πολύστιχων), ανταποκρίνονται καίρια στο εκσυγχρονιστικό και ανανεωτικό πνεύμα του α΄ μισού του 19ου αι., αλλά και στις γενικότερες, ανοικτές αναζητήσεις των εκκλησιαστικών μουσικών του καιρού του. Ειδικότερα, ο Θεόδωρος Φωκαεύς εγκαινιάζει, και εμπλουτίζει δραστικά, το ψαλτικό μουσικό ιδίωμα, κυρίως στα παπαδικά μέλη, με αστικά “εξωτερικά” στοιχεία, πράγμα που προσδίδει στα μέλη αυτά χαρακτήρα περισσότερο εξωστρεφή και ανάλαφρο. Τα διακριτικά αυτά είναι ιδιαιτέρως εμφανή σε όλες του τις συνθέσεις. Τα Κοινωνικά των Κυριακών έχουν πρωτοδημοσιευθεί από τον ίδιο στις δύο πολυμιγείς και πολυώνυμες Ανθολογίες του, στη Μουσική Μέλισσα (Κων/πολη 1847/1848) και στο Ταμείον Ανθολογίας (Κων/πολη, τόμ. Γ΄, 1855). Η δημοσίευση των Κοινωνικών (Χερουβικών και ορισμένων άλλων μελών) του Φωκαέα στη “Συλλογή” Πρωγάκη (Κων/πολη 1909/1910) σηματοδοτεί την αποδοχή του εκκλησιαστικού αυτού συνθέτη από το παραδοσιακό Πατριαρχικό περιβάλλον (λόγω ακριβώς του “εξωτερικού” χαρακτήρα των μελών του δεν επιτρεπόταν αυτά να ψάλλονται προηγουμένως στον Πατριαρχικό ναό), ενώ αντίθετα το Άγιον Όρος ήταν ο φυσικός χώρος για μια μουσική με έντονα εκφραστικά στοιχεία λαϊκότητας (γι’ αυτό και τα μέλη του υιοθετήθηκαν εκεί από πολύ ενωρίς).

Πέρα από τον “εξωτερικό” χαρακτήρα και το ανάλογο ύφος των Κοινωνικών, γενικότερο διακριτικό των συνθέσεων του Φωκαέα, για τα συγκεκριμένα αυτά παπαδικά μέλη ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν επιπλέον δύο άλλα ειδικά στοιχεία: η σύνολη δόμηση και η επιμέρους μελισματική πλοκή και ανάπτυξη. Καταρχήν, η μελική δόμηση ακολουθεί τη φυσική νοηματική δόμηση του κειμένου με την προσθήκη ολιγόστιχου Κρατήματος πριν την καταληκτική φόρμουλα: Αινείτε | τον Κύριον | εκ των ουρανών | Κράτημα | αλληλούια. Η πενταμερής αυτή δόμηση είναι κοινή και στα οκτώ Κοινωνικά, με περισσότερο εκτεταμένο κυρίως το πρώτο μέρος. Επίσης, η επιμέρους ανάπτυξη εμφανίζεται περίπου αυτόνομη και κυκλική (το κάθε μέρος αρχίζει και τελειώνει στον ίδιο ή κάποιον, ανάλογα, παραπληρωματικό τόνο). Αλλά και το σύνολο άκουσμα παρουσιάζεται επίσης ήπιο και κυκλικό, με ομαλή ανέλιξη και την κατάλληλη (έντεχνη και φυσική) σύνδεση των επιμέρους πέντε μερών (με τονική έμφαση κυρίως στο τρίτο μέρος εκ των ουρανών, λόγω ακριβώς και του νοήματος, που σε ορισμένους ήχους επεκτείνεται και στο Κράτημα). Ωστόσο, το σημαντικότερο (και περισσότερο πρωτότυπο) εδώ είναι η επιμέρους μελισματική πλοκή, με τη χρήση συγκεκριμένου μουσικού υλικού (φράσεων-θέσεων) κοινού σχεδόν για όλους τους ήχους. O τρόπος αυτός σύνθεσης παραπέμπει στο γνωστό Κοινωνικό (και Χερουβικό) του Πέτρου Μπερεκέτη “το ψαλλόμενον και εις τους οκτώ ήχους” (κοινό μέλος που ψάλλεται διαφορετικά, και ανάλογα, σε κάθε ήχο). Δηλαδή στα Κοινωνικά αυτά υπάρχουν όμοιες μουσικές φράσεις που επαναλαμβάνονται, λιγότερο ή περισσότερο αναπτυγμένες, σε διαφορετικούς ήχους (π.χ. η αρχική φράση Αινείτε στον α' και στον πλ α΄, η φράση τον Κύριον στον α' και στον β΄ ήχο με την κατάλληλη μετατροπία, κλπ.). Το πράγμα είναι περισσότερο εμφανές στη φράση εκ των ουρανών, η οποία, με τις κατάλληλες προσαρμογές και αναπτύξεις, ενορχηστρώνεται περίτεχνα σχεδόν η ίδια σε όλους τους ήχους (για παράδειγμα, στον α΄ ήχο εκφωνείται στον πλ β΄, χρώμα που μεταφέρεται αυτούσιο στον β΄, στον δ΄ και στον πλ δ΄). Με τον τρόπον αυτόν, χωρίς να αίρεται η επιμέρους ποικιλία (το αντίθετο μάλιστα) το συνολικό άκουσμα στα Κοινωνικά παρουσιάζεται περίπου όμοιο σε όλους τους ήχους, αφού όμοιος είναι και ο στόχος της συγκεκριμένης κάθε φορά (παρά τη χρήση άλλου ήχου) λειτουργικής στιγμής (η ευχαριστηριακή κατάνυξη για την “κοινωνία” ιερέων και πιστών). Τα Κοινωνικά του Θεοδώρου Φωκαέα, με τον ιδιότυπο, εκκοσμικευμένο για την εποχή τους, μελοποιητικό χαρακτήρα, είναι (ίσως και γι’ αυτόν τον λόγο) αρκετά δημοφιλή και διαδεδομένα (στο είδος τους) σήμερα. Ωστόσο, και ως καθαυτά μουσικά συνθέματα είναι έντεχνα στη φόρμα, ισόρροπα, ρέοντα και απλά, ικανά (και κατάλληλα) να ανταποκριθούν στο σύγχρονο αισθητήριο, αλλά και να αναδείξουν τον ιστορικό δυναμισμό και την ανθεκτική διαχρονία της μεγάλης αυτής εκκλησιαστικής μουσικής τέχνης. Από την άποψη αυτή, διασπούν το φράγμα της ιστορικής λήθης, παραμένοντας ζωντανά καλλιτεχνικά δημιουργήματα.

Τα Κοινωνικά των Κυριακών του Φωκαέα ψάλλει εδώ (όπως άλλωστε και τα Χερουβικά του ίδιου, CD αρ. 18 & 19) ο Μέγας Πρωτοπρεσβύτερος του Oικουμενικού Πατριαρχείου πατήρ Γεώργιος Τσέτσης (ηχογράφηση Οκτώβριος/Δεκέμβριος 2002). Τα μέλη εκτελούνται από τη Μουσική Συλλογή του Γεωργίου Πρωγάκη, το γνωστό επίσημο μουσικό Βιβλίο των Πατριαρχικών ψαλτών (όπου όμως δεν περιλαμβάνονται τα Κρατήματα, και τα οποία εκτελούνται από τον Μουσικό Θησαυρό της Λειτουργίας του Νεκταρίου μοναχού, Άγ. Όρος 1931). Η παρούσα ερμηνεία των Κοινωνικών αυτών στηρίζεται όχι μόνο στην ανεπανάληπτη εμπειρία του Πατριαρχικού μουσικού βιώματος, αλλά και στην αντίστοιχη βιωματική αίσθηση της ευρύτερης Κωνσταντινούπολης, όπως επίσης στην ισχυρή και έλλογη (κυρίως) προσωπική αντίληψη και ιδιοσημία. Επί της ουσίας, πρόκειται για ερμηνευτική κατάθεση που υπερβαίνει επίσης μιαν οποιαδήποτε απλή, και κοινή, ψαλτική εκτέλεση, με έντονα αποτυπωμένα όλα τα προηγούμενα στοιχεία. Το σπουδαιότερο, και εδώ, είναι η εξαιρετικά εξατομικευμένη ερμηνευτική άποψη, χωρίς και πάλι επιτηδεύσεις και περιττούς υποκειμενισμούς, έντεχνη και μεστή, αναλυτική, πεποικιλμένη (μέσα στους κλασικούς ερμηνευτικούς κανόνες της τέχνης αυτής), με την αναγκαία παντού διαστηματική και χρωματική ακρίβεια, τον αρμόδιο χρόνο και ρυθμό, το ύφος, την έκφραση. Το ερμηνευτικό αυτό αποτύπωμα ανταποκρίνεται άριστα στην ουσία και των συγκεκριμένων αυτών μελών. Έτσι, οι εκτελέσεις αυτές του πατρός Γεωργίου Τσέτση δεν ανυψώνουν μόνο την ψαλτική σε έντεχνη υψηλή δημιουργία, αλλά αποτελούν ταυτόχρονα (και εδώ) ένα κλασικό δείγμα ερμηνείας. Καθώς μάλιστα διαφοροποιούνται αισθητά από τις αντίστοιχες της σύγχρονης (Ελλαδικής κυρίως) ψαλτικής πραγματικότητας, καταδεικνύουν γενικότερα τη δραστική σημασία της πατριαρχικής ερμηνευτικής παράδοσης, ακόμη και σε μέλη που δεν έχουν ψαλτική θητεία στον Πατριαρχικό ναό και δεν έχουν σμιλευθεί στην πράξη από τη μεγάλη χορεία των πατριαρχικών πρωτοψαλτών και λαμπαδαρίων (εν προκειμένω). Από την άποψη αυτή, και η παρούσα ηχογράφηση διατηρεί ήδη ακέραιη την ιστορική και ερμηνευτική της σημασία.

Κατέβασμα
Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο Μουσικό Κείμενο