Αρχική » Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής » Καλοφωνικοί Ειρμοί » CD » CD 2ο

CD 2ο

ΕΙΡΜΟΙ ΠΕΤΡΟΥ ΜΠΕΡΕΚΕΤΗ ΜΕΡΟΣ Α΄

Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής - Καλοφωνικοί Ειρμοί

1 CD (ΜΚΕ 02)
Διάρκεια: 76'.24''
Ψάλλει: Θρασύβουλος Στανίτσας

Αθήνα 2007, ISBN 978-960-8009-32-5

Περιεχόμενα

  1. Συνέχομαι πάντοθεν ηχ α΄ Kε Πέτρου Μπερεκέτη (ακμή περ. 1680-1710/ 1715) 15'.29".
  2. Eν τη βροντώση καμίνω ηχ α΄ Πέτρου Mπερεκέτη 9'.06".
  3. H τρίφωτος ουσία ηχ α΄ Πέτρου Mπερεκέτη 11'.25".
  4. Eν βυθώ κατέστρωσε ποτέ ηχ λέγετος Πέτρου Mπερεκέτη 10'.00".
  5. Xαίροις άνασσα ηχ δ΄ Πέτρου Mπερεκέτη 5'.17".
  6. Eσείσθησαν λαοί ηχ δ' Πέτρου Mπερεκέτη 11' 01".
  7. Xαίρε πύλη Kυρίου ηχ πλ α΄ Πέτρου Mπερεκέτη 13'.56".

Σχολιασμός

πρώτες ερμηνείες (CD 1o-5o) ανήκουν στον Άρχοντα πρωτοψάλτη της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας Θρασύβουλο Στανίτσα (1910 - 1987). Oι ηχογραφήσεις Αρχείου είναι περισσότερες, ωστόσο η παρούσα Εκλογή περιέχει όλες τις πιο αναγκαίες και τις πιο σημαντικές (έχουν αποκλεισθεί μόνο οι εντελώς ακατάλληλες φωνητικά). Εκτός από μία που είναι παλαιότερη (του 1980), οι υπόλοιπες έχουν πραγματοποιηθεί σε δύο υστερότερα χρονικά στάδια (1983 και 1985-1986), δηλαδή λίγο πριν τον θάνατό του (1987). Στην ουσία, πρόκειται για ελεύθερες επιλογές του ίδιου από το σύνολο Καλοφωνικό Ειρμολόγιο (ορισμένοι Ειρμοί σε διπλή και τριπλή εκτέλεση). Στο παρόν Σώμα περιλαμβάνονται (CD 1o-4o) είκοσι οκτώ (28) συνολικά Καλοφωνικοί Ειρμοί όλων των γνωστών συνθετών και της πρώτης και της δεύτερης μεγάλης ακμής (αρχές 17ου - αρχές 19ου αι.). Συγκεκριμένα: του Αρσενίου του Μικρού (1), του Γερμανού Νέων Πατρών (3), του Μπαλασίου ιερέως (5), του Πέτρου Μπερεκέτη (15), του Παναγιώτου Χαλάτζογλου (1), του Ιωάννου πρωτοψάλτου (1), του Δανιήλ πρωτοψάλτου (1) και του Γεωργίου του Κρητός (1). Επίσης, περιλαμβάνονται (CD 5o) εννέα (9) συνολικά Κρατήματα Καλοφωνικών Ειρμών: Μελετίου Σιναΐτου του παλαιού (1), Ιωάννου πρωτοψάλτου (2), Δανιήλ πρωτοψάλτου (1), Πέτρου Πελοποννησίου (3), Ιακώβου πρωτοψάλτου (1) και Γεωργίου του Κρητός (1). Σε όλες αυτές τις ερμηνείες η σήμανση των ισοκρατημάτων ανήκει επίσης στον ίδιο τον Στανίτσα. Πρόκειται για εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίπτωση, καθώς η σήμανση γίνεται με ελευθερία, μέτρο και βαθειά αίσθηση της λειτουργίας του σχετικού ηχητικού τοπίου (φθόγγων, ήχων, φράσεων), αντίθετα, γενικότερα, από την αρμονίζουσα τυποποίηση της νεο-παραδοσιακής εκδοχής ή την κατάστικτη συνηχητική πολυσημία της τρέχουσας ψαλτικής πρακτικής (γι’ αυτό και σημαίνονται, κατ’ εξαίρεση, στα δημοσιευόμενα στην έκδοση μουσικά κείμενα). Πρέπει ακόμη να σημειωθεί ότι, εκτός από την παλαιότερη ηχογράφηση (CD 2o, αρ. 2), και οι υπόλοιπες αρχικές έγιναν επίσης σε απευθείας (και κακήν ατυχώς) στερεοφωνική εγγραφή (εδώ τα μέλη: CD 2o, αρ. 1, CD 3o, αρ. 7, CD 5o, αρ. 6-9), ενώ όλες οι μεταγενέστερες μονωδιακά (σε οκτακάναλο μαγνητόφωνο της 1 ίντσας, με προσθήκη του ισοκρατήματος εκ των υστέρων, και όλα αυτά σε ενοποιημένη ψηφιακή επεξεργασία για την έκδοση).

Ευθύς εξαρχής πρέπει να σημειωθεί ότι οι Ερμηνείες αυτές του Στανίτσα στους Καλοφωνικούς Ειρμούς (παρά την αισθητή φωνητική κάμψη των 73-76 χρόνων και τα σχετικά ηχοληπτικά μειονεκτήματα) αποτελούν σπάνια και πολύτιμη παρακαταθήκη για την ιστορία της νεώτερης Εκκλησιαστικής μουσικής. Η ιδιαιτερότητα της ερμηνείας συνίσταται κυρίως στη σύνολη εκφραστική διατύπωση και στα πολλά επιμέρους, και σπουδαία, ιστορικά και ιδιοπρόσωπα ερμηνευτικά στοιχεία. Μέσα σε ένα εξαιρετικά ανειμένο ρυθμικό πλαίσιο (του αργού, σχεδόν ελεύθερου, τετράσημου χρόνου και ρυθμού) αναπτύσσεται, με απαράμιλλη τεχνική (και τέχνη), όλη η ερμηνευτική μελισματική κίνηση που πραγματώνεται με πλούσιο αίσθημα, μοναδική φαντασία, γνώση και έμπνευση. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ερμηνεία των ειρμών του Πέτρου Μπερεκέτη Συνέχομαι πάντοθεν δεινοίς ηχ α΄ (CD 2o, αρ. 1), Εσείσθησαν λαοί ηχ δ΄ Άγια (CD 2o, αρ. 6) και Πάσαν την ελπίδα μου ο δυστυχής ηχ βαρύς (CD 3o, αρ. 8), όπως και η ερμηνεία του ειρμού Έφριξε γη ηχ πλ α΄ του Παναγιώτου Χαλάτζογλου (CD 4o, αρ. 1), καθώς καταγράφουν όλοι, επιπλέον, πάμπολλα προφορικά στοιχεία της μακραίωνης ενεργού ψαλτικής τους παράδοσης στον οικείο χώρο του Oικουμενικού πατριαρχείου (παραμένοντας έτσι, σήμερα, ως μοναδικές ιστορικές ηχογραφήσεις). Πρέπει ακόμη να μνημονευθούν και οι απαράμιλλες πρωτογενείς ερμηνείες στους ειρμούς επίσης του Μπερεκέτη Εν τη βροντώση καμίνω ηχ α΄ (CD 2o, αρ. 2), Εν βυθώ κατέστρωσε ποτέ ηχ λέγετος (CD 2o, αρ. 4), Χαίρε πύλη Κυρίου ηχ πλ α΄ (CD 2o, αρ. 7) και Από των πολλών μου αμαρτιών ηχ πλ β΄ (CD 3o, αρ. 6). Το ίδιο ισχύει και για τους μετέπειτα Μνήσθητι δέσποινα καμού ηχ πλ β΄ του Δανιήλ πρωτοψάλτου (CD 4o, αρ. 3) και Την δέησίν μου δέξαι την πενιχράν ηχ πλ δ΄ Γεωργίου του Κρητός (CD 4o, αρ. 4), καθώς πρόκειται και εδώ για δύο ερμηνευτικά αριστουργήματα που αποτυπώνουν, με μοναδικό και πάλι έντεχνο τρόπο, τις επιμέρους λεπτουργημένες μουσικές φράσεις και το σύνολο ειδικό μουσικό ηχόχρωμα. Ιδιαίτερα πρέπει να μνημονευθεί και ο τρόπος ερμηνείας των Κρατημάτων: η απαράμιλλη εύρυθμη, σχεδόν οργανική εκτέλεση και η δημιουργική ανάπτυξη του σύνολου μελικού χρώματος. Oι συγκεκριμένες αυτές εκτελέσεις αναδεικνύουν λαμπρά τον έσχατο αναλυτικό μινιμαλισμό στα ειδικά αυτά συνθετικά κομψοτεχνήματα. Γενικότερα, οι Ερμηνείες του Στανίτσα στους Ειρμούς και στα Κρατήματα αποτελούν ένα πραγματικό ερμηνευτικό “Μνημείο”. Με την αναγκαία ιστορική εμπειρία και γνώση, ο μεγάλος αυτός τεχνίτης δίνει μοναδική πνοή και υπόσταση σε ένα μουσικό είδος ήδη νεκρό και γι’ αυτό ιδιαίτερα σήμερα δυσερμήνευτο. Από την άποψη αυτή, η συμβολή του στην ορθή ιστορική ερμηνεία των μελών αυτών θα παραμείνει διαρκής και αναντικατάστατη.

Εν τη βροντώση καμίνω ηχ α'

Ο Ειρμός Εν τη βροντώση καμίνω ηχ α' περιλαμβάνεται στον δίσκο (LP) που συνοδεύει το βιβλίο “Xειρόγραφα Eκκλησιαστικής Mουσικής (1453-1820)” (Aθήνα 1980, έκδ. της Eθνικής Tράπεζας της Eλλάδος). O Ειρμός αναφέρεται στο θαύμα των Tριών Παίδων εν καμίνω, θέμα σταθερό της ζ' Ωδής των Κανόνων. Συγκεκριμένα, πρόκειται για τον ειρμό της ζ' Ωδής του αναστάσιμου Κανόνα Άσωμεν άσμα καινόν ηχ α': Eν τη βροντώση καμίνω συγκατέβη ο άγγελος του Kυρίου τοις περί τον Aζαρίαν τοις παισί· και ουχ ήψατο αυτών το καθόλου πυρ· τότε οι Τρείς ανυμνούντες έλεγον· Eυλογητός ο θεός ο των πατέρων ημών. Tο μέλος εδώ, δυναμικό και εξαγγελτικό, υπηρετεί αριστοτεχνικά την έννοια του κειμένου, με δραματικό στην ουσία υπόστρωμα, ήπιες διακυμάνσεις και χαρακτηριστικούς τονισμούς όπου χρειάζεται (κάθοδος στον κάτω Kε για το συγκατέβη, έμφαση στην περιοχή του άνω Πα για το ουχ ήψατο και το ευλογητός ο θεός). Πρόκειται για ένα από τα πολύ χαρακτηριστικά μέλη του Πέτρου Mπερεκέτη. Ωστόσο, εκείνο που εξαίρεται και εδώ είναι η ερμηνεία του Στανίτσα. Kαταρχήν, και ο Ειρμός αυτός εκτελείται για πρώτη φορά απευθείας από το παλαιότυπο κείμενο, χωρίς δηλαδή καμιά ψαλτική η άλλη ακουστική εμπειρία. Tο λιτό, βαθύ και στιβαρό ύφος, η ένταση του αισθήματος, η πειθαρχημένη ελευθερία της ερμηνευτικής “ανάγνωσης” με τα αυτοσχέδια ποικίλματα, η γνώση και η έμπνευση, όλα αυτά έχουν αποτυπωθεί ανεξίτηλα στο πρωτότυπο αυτό άκουσμα. Kαι πρέπει να σημειωθεί ότι η ακρόαση του Καλοφωνικού αυτού Ειρμού (Φεβρουάριος 1980), καινότροπη τότε και αποκαλυπτική, γέννησε την ιδέα της ηχογράφησης του Kαλοφωνικού Eιρμολογίου από τον Στανίτσα (και στη συνέχεια τη γενικότερη ιδέα των “Mνημείων”).

Κατέβασμα
Βυζαντινό Μουσικό Κείμενο | Βυζαντινό Μουσικό Κείμενο Βυζαντινό Μουσικό Κείμενο Βυζαντινό Μουσικό Κείμενο Ευρωπαϊκό Μουσικό Κείμενο Ευρωπαϊκό Μουσικό Κείμενο Ευρωπαϊκό Μουσικό Κείμενο Ευρωπαϊκό Μουσικό Κείμενο


Eσείσθησαν λαοί ηχ δ'

O Ειρμός Eσείσθησαν λαοί ηχ δ' (Άγια), είναι ένας από τους πιο σημαντικούς του είδους, ο οποίος ερμηνεύεται επίσης από τον Θρασύβουλο Στανίτσα. Ο Καλοφωνικός αυτός Ειρμός είχε μεγάλη ψαλτική παράδοση στο Oικουμενικό Πατριαρχείο και στην Kωνσταντινούπολη γενικότερα. Στο Kαλοφωνικό Eιρμολόγιο ο ίδιος Ειρμός φέρεται μελοποιημένος επίσης από τον Δαμιανό τον Bατοπεδινό (ακμή περ. 1670-1700), δάσκαλο του Mπερεκέτη, και τον Δημήτριο δομέστικο Δοκειανό (γύρω στο 1700), ωστόσο και οι δυό αυτοί Καλοφωνικοί Ειρμοί υπολείπονται πολύ από την εξαιρετικά έντεχνη σύνθεση του Πέτρου Mπερεκέτη. Στη χειρόγραφη παράδοση φέρεται και ως Θεοτοκίο της Παπαδικής Ιωάννου του Κλαδά και Κωνσταντίνου του εξ Αγχιάλου. Kαταρχήν, το κείμενο του Ειρμού, ειδικό και πεποιημένο, είναι αρκετά υπαινικτικό, και από την άποψη αυτή ιδιαίτερα ενδιαφέρον: Eσείσθησαν λαοί, εταράχθησαν έθνη, βασιλείαι κραταιαί δε έκλιναν Aγνή εκ του φόβου του τόκου σου· ήλθε γαρ ο βασιλεύς μου και καθείλε τον τύραννον και τον κόσμον φθοράς ελυτρώσατο. Tο μέλος και εδώ είναι δυναμικό και εξαγγελτικό, όπως απαιτεί η έννοια του κειμένου, με χρωματική ποικιλία και περίτεχνη ανάπτυξη, με μια χαρακτηριστική κάθοδο στον κάτω Δι (στη λέξη έκλιναν), κατά τη σταθερή πρακτική του Mπερεκέτη. Στην εκτέλεση του Στανίτσα διαπιστώνονται και πάλι όλες οι ειδικές αρετές της ερμηνείας του μεγάλου αυτού ερμηνευτή και στυλίστα: το λιτό και στιβαρό ύφος, η πειθαρχία και η ομοιογένεια στην έκφραση, η ακρίβεια της ρυθμικής αγωγής, το συναισθηματικό υπόστρωμα, η πλούσια φαντασία. Ωστόσο, πρέπει να τονισθούν επιπλέον η σε απόλυτο βαθμό επάρκεια και σιγουριά και η εξαιρετικά λεπτουργημένη αναλυτική επεξεργασία του μέλους. Στοιχεία τα οποία οφείλονται όχι μόνο στη μεγάλη ψαλτική παράδοση του Ειρμού, αλλά και στη μακρόχρονη εκτέλεσή του από τον ίδιο τον Στανίτσα στον Πατριαρχικό ναό και σε άλλους ναούς της Kωνσταντινούπολης. Ένα ιστορικό μέλος σε μια ιστορική, ανεπανάληπτη εκτέλεση, η οποία διδάσκει και τέρπει ταυτόχρονα.

Κατέβασμα
Βυζαντινό Μουσικό Κείμενο | Βυζαντινό Μουσικό Κείμενο Βυζαντινό Μουσικό Κείμενο Βυζαντινό Μουσικό Κείμενο Βυζαντινό Μουσικό Κείμενο Βυζαντινό Μουσικό Κείμενο Ευρωπαϊκό Μουσικό Κείμενο Ευρωπαϊκό Μουσικό Κείμενο Ευρωπαϊκό Μουσικό Κείμενο


  • Σχολιασμός - παρουσίαση των υπόλοιπων Καλοφωνικών Ειρμών του 2ου CD στα ένθετα Βιβλία του Σώματος, τόμ. Α΄ Μέλη και Σχολιασμοί, σ. 68-69 Συνέχομαι, σ. 70-71 H τρίφωτος, σ. 74-75 Eν βυθώ, σ. 75-76 Xαίροις άνασσα, σ. 81-82 Xαίρε πύλη
  • Παρατίθεται εδώ ενδιαφέρουσα ιστορική μαρτυρία για την εκτέλεση του Καλοφωνικού Ειρμού Εσείσθησαν λαοί από τον Στανίτσα σε Πατριαρχικό πανηγυρικό Εσπερινό ("Οι ψάλτες του Οικουμενικού Πατριαρχείου", έκδοση του Συνδέσμου των εν Αθήναις Μεγαλοσχολιτών, Αθήνα 1996, σ. 68-69, μαρτυρία Σταμάτη Παπαμανωλάκη):

“[...] 5 Δεκεμβρίου 1942. Πανηγυρικός Εσπερινός εις τον εορτάζοντα ναόν Αγ. Νικολάου Γαλατά, χοροστατούντος του αοιδίμου πατριάρχου Βενιαμίν. Κατά την πατριαρχικήν τάξιν, τα αναλόγια κοσμούν ο Άρχων πρωτοψάλτης Πρίγγος και ο Άρχων λαμπαδάριος Στανίτσας, περιστοιχισμένοι από τρεις πατριαρχικούς κανονάρχας και μόνον έκαστος. Ο ναός κατάμεστος. Από τα πέρατα της Κωνσταντινουπόλεως οι πιστοί κατέκλυσαν τον ναόν από πολύ ενωρίς. Σε ηγεμονικόν πατριαρχικόν ύφος εψάλη ο Εσπερινός [...]. Μετά το “Δι' ευχών”, ο πατριάρχης καθήμενος σε μία πολυθρόνα προ του Δεσποτικού Θρόνου, καθότι υπέργηρος, αρχίζει να διανέμει τον ευλογημένον άρτον εις τους πιστούς. Οπότε και άρχεται ο Πρίγγος του καλοφωνικού ειρμού Έφριξε γη σε ήχον πλ. του Α' του Παναγιώτου Χαλάτζογλου[...]. Ακολουθεί ο Στανίτσας ψάλλων τον καλοφωνικόν ειρμόν Εσείσθησαν λαοί εις ήχον Δ' του Πέτρου Μπερεκέτου. Αρίστη και θαυμαστή εκτέλεσις. Το εκκλησίασμα που ελάμβανε δι' άρτου την ευλογίαν του Πατριάρχου, εξήρχετο εκ της πλαγίας εισόδου και επανήρχετο από την κεντρικήν είσοδον, για να απολαύσει τις ανεπανάληπτες εκείνες στιγμές μουσικού κάλλους. Και συνεχίζει ο Πρίγγος με τον καλοφωνικόν ειρμόν Πάσαν την ελπίδα μου εις ήχον βαρύν του Πέτρου Μπερεκέτου. Και όλα αυτά εψάλησαν από μνήμης. Προ αυτής της καταστάσεως οι επίτροποι του ναού ηναγκάσθησαν να κλείσουν την κεντρικήν είσοδο του ναού [...].”